ΒΟΤΑΝΑ ΑΥΤΟΦΥΟΜΕΝΑ ΣΤΙΣ ΠΑΡΥΦΕΣ ΤΟΥ ΤΥΜΦΡΗΣΤΟΥ

http://palaioxwri.blogspot.gr/p/blog-page_9650.html


Είναι γνωστό ότι σε ολόκληρη την οροσειρά της Πίνδου, από το φαράγγι του Βίκου, μέχρι τον Τυμφρηστό, τις Παρυφές του Τυμφρηστού, την Οξυά και την Οίτη, αυτοφύονται τα περισσότερα και τα σπανιώτερα βότανα της Ευρώπης. Όμως δεν είναι γνωστό, ότι στις Παρυφές του Τυμφρηστού (πηγές του Σπερχειού) υπάρχουν εκατοντάδες σπάνια φυτά - βότανα, που χάρισε η φύση με τόση «γενναιοδωρία», τα οποία χρησιμοποιεί ο άνθρωπος από τα πρώτα βήματά του πάνω στη Γή, είτε ως τροφή είτε ως φάρμακο και δεν έτυχαν ιδιαίτερης προσοχής. Γι’αυτό σήμερα, που το αυξανόμενο ενδιαφέρον για τα βότανα απηχεί τη στροφή του ανθρώπου προς ένα πιο υγιεινό και φυσικό τρόπο ζωής, είναι ευκαιρία να τα γνωρίσουμε και να τα χρησιμοποιήσουμε όχι μόνο στη μαγειρική αλλά και ως εναλλακτικά φάρμακα. Η ρίγανη για παράδειγμα η οποία χρησιμοποιείται ευρέως στην μαγειρική (σαλάτες, ψητά σχάρας κ.λ.π), έχει ιδιότητες στομαχικές, τονωτικές, αποχρεμτικές, αντισπασμωδικές και είναι αντίδοτο σε δηλητηριώδη δαγκώματα (Ο Αριστοτέλης αναφέρει ότι οι χελώνες όταν καταπίνουν ένα φίδι, τρώνε αμέσως ρίγανη για να μην πεθάνουν, επειδή η ρίγανη είναι αντίδοτο στο δηλητήριο).

Όπως προαναφέρθηκε, τα αυτοφυόμενα βότανα στις Παρυφές του Τυμφρηστού είναι μοναδικά όχι μόνο στην Ελλάδα, αλλά σε ολόκληρη την Ευρώπη, χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι η εξαιρετική ποικιλία της ρίγανης που αυτοφύεται στην περιοχή αυτή. Διότι υπάρχουν πολλά φυτά με παρόμοιο άρωμα που ονομάζονται ρίγανη, αλλά η πραγματική ρίγανη είναι αυτή που αυτοφύεται στις παρυφές του Τυμφρηστού και την ευρύτερη περιοχή. Επίσης το «τσάϊ του βουνού», που υπάρχει σε πολλές περιοχές δεν έχει καμία σχέση με το είδος που αυτοφύεται στην περιοχή της «Σαράνταινας», από απόψεως ποιότητας και γεύσεως. Δυστυχώς τόσο η ρίγανη όσο και το τσάϊ του βουνού ελαττώνονται συνεχώς, διότι αφενός δεν έχουν ληφθεί μέτρα προστασίας από την πολιτεία και αφετέρου κατά την συγκομιδή δεν συλλέγονται με προσοχή μόνο οι βλαστοί, όπως θα έπρεπε, αλλά γίνεται εκρίζωση των φυτών. Επίσης, κατά την συγκομιδή του Σαλεπιού (όρχις), θα πρέπει από τους δύο βολβούς να συλλέγεται μόνο ο ένας και ο άλλος να ξαναφυτεύεται αμέσως, για να φυτρώσει το φυτό τον επόμενο χρόνο.

Η συνειδητοποίηση της αλλοίωσης και καταστροφής του φυσικού περιβάλλοντος και του τοπίου και η αναγνώριση του κινδύνου να εξαφανισθούν πολλά είδη της αυτοφυούς χλωρίδας, οδήγησε τις κυβερνήσεις να λάβουν μέτρα για την προστασία της φύσης. Τα μέτρα αυτά αφορούν κυρίως ορισμένες απαγορεύσεις, για την προστασία ειδών που κινδυνεύουν με εξαφάνιση και ιδίως την αυστηρή προστασία ορισμένων εκτάσεων με ιδιαίτερα φυσικά και βιολογικά χαρακτηριστικά. Οι προστατευόμενες περιοχές ονομάζονται «Εθνικοί δρυμοί», τελούν υπό «ειδικό καθεστώς προστασίας» και αποτελούν το σημαντικότερο μέτρο για την προστασία και διατήρηση της φυσικής μας κληρονομιάς. Στην περιοχή της Οίτης έχει ανακηρυχθεί «Εθνικός δρυμός» μία έκταση 70.000 στρεμμάτων, ενώ αντιθέτως στις παρυφές του Τυμφρηστού, όπου βρίσκονται και οι πηγές του Σπερχειού, παρ’ όλο που υπάρχει η ίδια αυτοφυής χλωρίδα και άγρια πανίδα και κατά ορισμένους ειδικούς πιο πλούσια από αυτή της Οίτης, δεν έχει ληφθεί κανένα μέτρο προστασίας. Εκτός από τις μοναδικές ποικιλίες της ρίγανης και του τσαγιού, που όπως προανέφερα αυτοφύονται στις παρυφές του Τυμφρηστού, υπάρχουν εκατοντάδες φυτά – βότανα που δεν έτυχαν ιδιαίτερης προσοχής όπως ο κρόκος, το σαλέπι (όρχις) τριών ειδών (κόκκινο, μλέ και άσπρο), το κώνειο και άλλα που αναφέρονται στη συνέχεια σε αναλυτικό κατάλογο.

Σύμφωνα με το λεξικό της Οξφόρδης : «… τα φυτά των οποίων τα άνθη, τα φύλλα, ο βλαστός, ο καρπός, η φλούδα και οι ρίζες τους χρησιμοποιούνται, ως τροφή ή φάρμακο, ή με άλλο τρόπο, λόγω του αρώματος ή της γεύσης τους, ονομάζονται βότανα …». Συνεπώς, ακόμη και μεγάλα φυτά όπως η καστανιά, η καρυδιά, η μουριά, η φλαμουριά (τίλιο), η βελανιδιά, το έλατο, το πλατάνι, το πουρνάρι, ο μέλεγος, η κρανιά κ.ά, θεωρούνται φυτά - βότανα, διότι οι καρποί τους και τα φύλλα τους χρησιμοποιούνται στη φαρμακευτική.
[Ο κατάλογος που ακολουθεί, των αυτοφυομένων «θεραπευτικών» φυτών - βοτάνων στις Παρυφές του Τυμφρηστού, είναι ενδεικτικός ].

ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΟΣ ΚΑΤΑΛΟΓΟΣ ΑΥΤΟΦΥΟΜΕΝΩΝ ΘΕΡΑΠΕΥΤΙΚΩΝ
 ΦΥΤΩΝ - ΒΟΤΑΝΩΝ «ΣΤΙΣ ΠΑΡΥΦΕΣ ΤΟΥ ΤΥΜΦΡΗΣΤΟΥ»

1. Αγιόκλημα. Πρόκειται για το γνωστό φυτό που απαντάται σε πολλά μέρη της Ελλάδος.Το αιθέριο έλαιο απ’αυτό το γνωστό διακοσμητικό φυτό, με τα λευκά ή κιτρινωπά αρωματικά άνθη, θεωρείται πολύτιμο για την Φαρμακοποιϊα. Είναι ευστόμαχο και διουρητικό και μπορεί να αντικαταστήσει το τσάι. Επίσης χρησιμεύει για την αϋπνία και την ψαμμίαση. Σε μορφή λοσιόν είναι κατάλληλο και για δερματικές παθήσεις.

2. Αγριάδα. Είναι ένα από τα ενοχλητικώτερα και πιο δυσεξόντωτα ζιζάνια των αγρών. Το ρίζωμά του όμως έχει σπουδαίες θεραπευτικές ιδιότητες, γνωστές από την αρχαιότητα. Συλλέγεται κατά τον Σεπτέμβριο, πλένεται καλά και ξεραίνεται επί 10 -15 ημέρες σε σκιερό μέρος. Θεραπευτική χρήση : Δυσουρία, κυστίτιδα, ουριθρίτιδα, προστατίτιδα, χολολιθίαση, ψαμμίαση, αθριτικά κ.ά. Είναι από τα πιό χρήσιμα φαρμακευτικά φυτά και συμπεριλαμβάνεται σε πολλούς συνδυασμούς για την θεραπεία του προστάτη.Είναι μαλακτικό χωρίς παρενέργειες καθαρίζει τον οργανισμό από τις τοξίνες και μειώνει την χοληστερίνη του αίματος. (Για αφέψημα: Ρίχνουμε δύο κουταλιές του τσαγιού κομμένο ρίζωμα σε ένα φλιτζάνι νερό και το σιγοβράζουμε για 10 λεπτά)

3. Αγριμόνιο (Φονόχορτο). Ο βλαστός του είναι κοκκινωπός, με άφθονο χνούδι, τα φύλλα του πτερωτά, σύνθετα, με 5 - 9 φυλλάρια διακοπτόμενα από ενδιάμεσα μικρότερα φυλλάρια. Τα άνθη του είναι κίτρινα και εμφανίζονται από τον Ιούνιο έως τον Σεπτέμβριο. Τα φύλλα και τα στελέχη του έχουν φαρμακευτικές ιδιότητες και χρησιμοποιούνται στην φαρμακοποιϊα σαν διουρητικά, στυπτικά και θεραπευτικά των τραυμάτων. Θεραπευτική χρήση : Αιματουρία, άσθμα, βρογχίτιδα, βήχας, διάρροια, διόγκωση, δυσπεψία, δυσεντερία, ίκτερος, καχεξία, πρηξίματα, στραμπούληγμα, ραχιτισμός, υδρωπεκία, φαρυγγίτιδα, δάγκωμα φιδιού, καθαρισμό των χοιραδικών ελκών, κρεατοελιές κ.ά (παρασκευάζεται πάστα με ξίδι, πίτουρα και φύλλα αγριμονίου). Το τσάϊ των φύλλων του είναι κατά της ημικρανίας, της δυσπεψίας και της διάρροιας. Επίσης, με γαργάρες  από αφέψημα  αγριμονίου γινεται καθαρισμός της φωνής.

4. Αγριοκολοκυθιά (Βρυωνία). Πολυετές αυτοφυές φυτό, τριχωτό, κονδυλόρριζο, με παχύ και σαρκώδη κόνδυλο. Ονομάζεται και αγριόκλημα, αμπελουρίδα, θεριόχορτο, ποντικοστάφυλο, φαρμακιά κ.λ.π. Ο βλαστός του έρπει ή αναρριχάται με την βοήθεια ελίκων. Τα άνθη του είναι πρασινωπά και φέρονται πολλά μαζί κατά δέσμες, εμφανιζόμενα κατά τα μέσα της ανοίξεως. Οι καρποί έχουν χρώμα κόκκινο και μοιάζουν με σταφύλια. Όλα τα μέρη του φυτού, αλλά κυρίως ο καρπός και η ρίζα του, είναι δηλητηριώδη. Την ιδιότητά τους αυτή οφείλουν στο γλυκοζίδιο «βρυωνίνη» που περιέχουν και το οποίο βρίσκει ευρεία εφαρμογή στη φαρμακευτική σαν καθαρτικό, αντισπασμωδικό, διουρητικό και καταπραϋντικό. Η «βρυωνύνη» δρά παραλυτικά επί του κεντρικού νευρικού συστήματος όταν απορροφηθεί σε μεγάλη ποσότητα. Η δηλητηρίαση μπορεί να επιφέρει εμετούς, αηδία, ισχυρούς κωλικούς, αιματώδη διάρροια, ερεθισμό των νεφρών, αποβολή στις έγκυες, καταστροφή των ιστών, σπασμούς, κεντρική παράλυση και τέλος θάνατο από ασφυξία. Το φυτό, υπό ιατρική παρακολούθηση, χρησιμοποιείται κυρίως ως καθαρτικό και για ασθένειες από οιδηματικές δερματικές αλλοιώσεις, κοκκύτης, έλκος στομάχου–δωδεκαδακτύλου. Η ρίζα του φυτού χρησιμοποιείται είτε νωπή, οπότε η συλλογή μπορεί να γίνεται όλο το έτος, είτε αποξηραμένη.

5. Αγριομάρουλο ή Πικραλίδα ή Πικραφάκα ή Ταραξάκος. Το όνομα «Ταραξάκος» πρέπει να προέρχεται από την λέξη «Τάραξις», με την οποία οι ιατροί του Μεσαίωνα ονόμαζαν κάποια ανωμαλία των οφθαλμών και για την θεραπεία χρησιμοποιούσαν αυτό το φυτό. Θεωρείται ένα από τα καλύτερα χολαγωγά φυτά, είναι τονωτικό, αντισκορβουτικό, διουρητικό, αποτοξινωτικό κ.ά. Είναι πλούσιο σε βιταμίνη Α, C, D, σίδηρο, κάλιο, μαγνήσιο κ.ά. Χρησιμοποιείται όλο το φυτό και κυρίως ή ρίζα του η οποία συλλέγεται την άνοιξη. Η ρίζα και ο γαλακτώδης χυμός περιέχουν μια πικρή ουσία που δημιουργεί ένα ερέθισμα στον οργανισμό που διεγείρει τις εκκρίσεις της χολής. Θεραπευτική χρήση: Βήχας, διαβήτης, κατάγματα, κρεατοελιές, παχυσαρκία, σκορβούτο, διόγκωση, σπλήνας, υδρωπεκία, χλώρωση, χολολιθίαση κ.ά.

6. Αγριοτριανταφυλλιά. Αγκαθωτός αυτοφυόμενος θάμνος, ύψος 1- 3 μέτρα, με φυλλάρια λεία, πριονωτά (Ο Θεόφραστος την ονομάζει κυνόρροδον). Τα άνθη της, ρόδινα ή λευκά, εμφανίζονται κατά το τέλος της ανοίξεως και τις αρχές του καλοκαιριού. Οι πορτοκαλόχροοι καρποί καθώς και τα άνθη της χρησιμοποιούνται ευρύτατα στην φαρμακευτική, λόγω των πολύτιμων ιδιοτήτων τους (στυπτικά, καθαρτικά, διουρητικά, καταπραϋντικά). Θεραπευτική χρήση : Αϋπνία, εντερίτιδα, οφθαλμίτιδα, συνάχι.

7. Αγριοφράουλα (Χαμοκερασιά). Το θαυμάσιο αυτό αυτοφυές φυτό που έχει το «ελλαγικό οξύ», ένα αντιοξειδωτικό το οποίο καταστρέφει τις ελεύθερες ρίζες που είναι υπεύθυνες για την γήρανση, απαντάται κυρίως σε δάση ξέφωτα και σκιερά κράσπεδα των δρόμων και ονομάζεται «χαμοκερασιά ή αγριοφράουλα». Ο Διοσκουρίδης την ονομάζει «χαμαικέρασο». Ο βλαστός είναι λεπτός με πολλές παραφυάδες. Έχει φύλλα σύνθετα τρίφυλλα, με φυλλάρια οδοντωτά, χνουδωτά στην κάτω επιφάνεια και άνθη λευκά ή ρόδινα, εμφανιζόμενα την άνοιξη. Χρησιμοποιείται ευρέως στην βιομηχανία καλλυντικών, για την παρασκευή κρεμών για το δέρμα και τον αποχρωματισμό των πανάδων. Ο καρπός της άγριας φράουλας (σε αντίθεση με τις καλλιεργούμενες ποικιλίες) είναι κατάλληλος για αναιμία, αδύναμα νεύρα και στομαχικές διαταραχές. Έχει αιμοστατικές, διουρητικές, τονωτικές και υπακτικές ιδιότητες. Τα φύλλα της μπορούν να χρησιμοποιηθούν για αφέψιμο, γιατί είναι καλό τονωτικό, για γαργάρες και στοματική πλύση, σε ερεθισμένα ούλα και στομαχικά έλκη. Επίσης, φαρμακευτικές θεωρούνται και οι ρίζες του φυτού, οι οποίες συλλέγονται το φθινώπορο.

8. Αλθαία (Νερομολόχα). Το όνομά της προέρχεται από την αρχαία Ελληνική λέξη «Αλθαία» - «Ά λ θ ο ς», που σημαίνει μέσον σωτηρίας (Άλθομαι = υγιαίνω). Οι φαρμακευτικές της ιδιότητες ήταν γνωστές από τους αρχαίους χρόνους. Ο Θεόφραστος την αποκαλεί «Μαλάχη η αγρία», καθώς και «αλθαία». Ο Διοσκουρίδης την ονομάζει «ι β ί σ κ ο», όπως επίσης ο Βιργίλιος και ο Πλίνιος. Όλα τα μέρη του φυτού περιέχουν βλεννώδεις ουσίες, στις οποίες οφείλονται οι φαρμακευτικές του ιδιότητες (αντιβηχικό, μαλακτικό, καταπραϋντικό). Η ρίζα του, αφού αποφλοιωθεί και αποξηρανθεί, κόβεται σε μικρούς κύβους και αποτελεί την «αλταία» των φαρμακείων. Η Αλθαία ή νερομολόχα ή ιβίσκος, είναι φυτό πολυετές , ύψος 0,5 - 1 μέτρο περίπου και έχει φύλλα ωοειδή, οδοντωτά και μεγάλα άνθη, λευκορόδινα, που εμφανίζονται στις αρχές του καλοκαιριού. Η συγκομιδή των φύλλων και των ανθέων γίνεται τον πρώτο χρόνο, ενώ οι ρίζες συγκομίζονται τον δεύτερο και τον τέταρτο χρόνο. Θεραπευτική χρήση : Βήχας, γαστρίτιδα, δαγκώματα δηλητηριώδη, δερματοπάθειες, διάρροια, δυσεντερία, νεφρίτιδα, πλευρίτιδα, στηθάγχη, έλκος στομάχου – δωδεκαδακτύλου, λεπτού εντέρου, κυστίτιδα.

9. Αμάραντος (αείζωος). Το χιλιοτραγουδισμένο αυτό φυτό, απαντάται σε κοιλότητες βράχων στις «Παρυφές του Τυμφρηστού» («Οξυά», «Σαράνταινα», «Κοκκάλια»), αλλά και σε άλλες ορεινές περιοχές της Ελλάδος. Σύμφωνα με τον μύθο ο Δίας πρόσφερε το φυτό στους ανθρώπους για να προστατεύονται από τους κεραυνούς και τη φωτιά. Υπάρχουν αναφορές που χρονολογούνται πρίν από 2000 χρόνια, για την ανάπτυξη του φυτού αυτού στις πλακοσκεπείς στέγες των σπιτιών. Είναι ανθεκτικό αειθαλές πολυετές φυτό με φύλλα γριζοπράσινα, οβάλ, μυτερά σαρκώδει και με αστερόμορφα βαθυκόκκινα άνθη που ανθίζουν το καλοκαίρι. Όλα τα είδη αμάραντου εκβάλλουν παραφυάδες που συγκεντρώνονται γύρω από τη βάση του μητρικού φυτού και κάθε μία έχει το δικό της ριζικό σύστημα. Το φύλλο είναι στυπτικό. Το θραύετε στη μέση, πιέζετε το χυμό από το φύλλο και το αλείφεται σε εγκαύματα, δήγματα εντόμων και άλλα δερματικά προβλήματα. Ο χυμός αυτός είναι καταπραϋντικό του δέρματος μετά από επαφή με τσουκνίδες. Για να μαλακώσει το δέρμα γύρω από κάλους, δένετε ένα φύλλο για λίγες ώρες. Το αφέψιμο είναι κατάλληλο για φαρυγγίτιδα, βρογχίτιδα και στοματίτιδα. Επίσης το μάσημα φύλλων του αμάραντου, ελαφρύνει τον πονόδοντο.

10. Άνηθος. Αρωματικό ετήσιο φυτό που χρησιμοποιείται στην μαγειρική ως αρτυματικό και στην Φαρμακοποιϊα, για τις ιδιότητες που έχουν κυρίως τα σπέρματα, από τα οποία λαμβάνεται το ανηθέλαιο (τονωτικές, γαλακτοπαραγωγικές, αντισπασμωδικές, καθαρτικές). Ο βλαστός του είναι κοίλος, γραμμωτός και φθάνει σε ύψος τα 0,20 – 0,80 μ. Τα φύλλα του αποτελούνται από νηματοειδή φυλλάρια και τα άνθη του είναι κίτρινα τοποθετημένα κατά τέτοιο τρόπο, ώστε να σχηματίζουν ένα είδος ομπρέλλας (Σκιάδι). Χρησιμότης : Ανεμοβλογιά, ατονία, ιλαρά, κράμπα, παχυσαρκία, τέτανος, υδρωπικία (συγκέντρωση υγρού σε ένα μέρος του σώματος). Επίσης, θεωρείται φυτό τονωτικό, γαλακταγωγό, εμμηναγωγό, διουρητικό, βοηθάει στην μείωση του μετεωρισμού (φούσκωμα) ανακουφίζει τον στομαχόπονο και ενδείκνυται για γυναίκες που θηλάζουν με ανεπαρκή γαλακτόρροια.

11. Αντράκλα. Την συναντάμε σε χέρσους και καλλιεργημένους αγρούς, με τα κοινά ονόματα αντράκλα, γλυστρίδα, χαροβότανο. Είναι ετήσιο φυτό, ύψους 0,10 – 0,30 μ, με φύλλα αντίθετα, σαρκώδει και γυαλιστερά. Τα άνθη της είναι κίτρινα. Η αντράκλα χρησιμοποιείται σαν σαλατικό και συγχρόνως σαν φάρμακο τονωτικό, αφροδισιακό, κατευναστικό και διουρητικό. Θεραπευτική χρήση : Αμοιβάδωση, κολίτιδα, χολολιθίαση.

12. Απήγανος. Το φυτό αυτοφύεται σε πετρώδεις περιοχές και είναι γνωστό σαν πήγανο, πήγαντο, πηγουνιά, σιδερόχορτο κ.ά. Είναι φυτό πολυετές πόα, αρωματικό, με φύλλα πτεροσχιδή και άνθη σχετικά μεγάλα κίτρινα, εμφανιζόμενα στις αρχές του καλοκαιριού. Οι φαρμακευτικές ιδιότητες του φυτού (αντισπασμωδικές, καταπραϋντικές, στυπτικές, εμμηναγωγοί), οφείλονται στο αιθέριο έλαιο που περιέχει. Το αιθέριο έλαιο αυτό παραλαμβάνεται με την απόσταξη των νεαρών βλαστών. Θεραπευτική χρήση : Αυτό το αρχαίο φαρμακευτικό βότανο χρησιμοποιήται σε αδύνατη όραση και πονοκεφάλους που οφείλονται σ’αυτή, σε καρδιακές αρρυθμίες, υπέρταση, ορχίτιδα, δυσμηνόρροια και σκλήρυνση οστών και οδόντων. Προσοχή πρέπει να χρησιμοποιείται μόνο από ειδικούς και καθόλου από εγκύους, διότι προκαλεί αποβολές. Οι μεγάλες δόσεις είναι τοξικές και μπορεί να προκαλέσουν από νοητική σύγχυση μέχρι θάνατο. Κατά το χειρισμό του φυτού μπορεί να προκληθούν αλλεργικές αντιδράσεις και εγκαύματα.

13. Ασφόδελος (Σπερδούκλα). Πολυετές φυτό, ύψους 1 - 1,50 μ, με λείο και ισχυρό βλαστό και ρίζες κονδυλώδεις. Έχει φύλλα πλατειά, τριγωνικά, γαλαζοπράσινα και μικρά, λευκά ή κίτρινα άνθη διατεταγμένα κατά «τσαμπιά» στον άφυλλο βλαστό. Το συναντάμε σε άγονους και χέρσους αγρούς και τα κατά τόπους ονόματα του είναι : Ασφενδουλιά, σφεντυλιά, σπερδούκλα, ασπερδούκλα, ακαρώνι, σπορτούλα, άρβικας. Για τους αρχαίους ο ασφόδελος ήταν σύμβολο του πένθους. Τον φύτευαν στους τάφους διότι πίστευαν ότι με τις ρίζες του τρέφονταν οι ψυχές στον Άδη. Οι ρίζες, αλλά και τα άλλα μέρη του ασφόδελου, θεωρείται ότι έχουν φαρμακευτικές ιδιότητες (καρδιοτονωτικές, αποχρεμπτικές, εμετικές, διουριτικές, επουλωτικές), γι’αυτό και βρίσκουν ευρεία εφαρμογή στη φαρμακοποιϊα. Οι κόνδυλοι πρέπει να συλλέγονται ή μετά την αποξήρανση των φύλλων ή πρίν την άνοιξη και πρέπει να χρησιμοποιούνται αμέσως. Θεραπευτική χρήση : Αποστήματα

14. Αφιόνι (Παπαρούνα). Ετήσιο φυτό, κυρίως φαρμακευτικό, αλλά και με καλλωπιστική αξία, την οποία οφείλη στα μεγάλα και ζωηρόχρωμα άνθη του. Έχει ισχυρό βλαστό, ύψους 0,40 –1,20 μέτρα κοίλο, γαλαζωπό, φύλλα πτεροσχιδή, οδοντωτά και άνθη μεγάλα, άσπρα, ρόδινα ή κόκκινα, που εμφανίζονται στο τέλος της ανοίξεως ή τις αρχές του καλοκαιριού. Ο χυμός του είναι γαλακτώδεις και όλα τα μέρη του φυτού, εκτός από τα σπέρματα περιέχουν «όπιο». Το όπιο αποτελείται από διάφορα αλκαλοειδή (μορφίνη, κωδεϊνη, θηβαϊνη, παπαβερίνη, ναρκωτίνη, ναρκεϊνη κ.λ.π), ουσίες παυσίπονες, ναρκωτικές, υπνωτικές, αλλά και πολύ τοξικές. Η χρήση του «οπίου» δημιουργεί μία κατάσταση ευφορίας στον οργανισμό, οδηγεί σε εθισμό με αποτέλεσμα την οπιομανία ή τοξικομανία. Γι’αυτό η χρήση του για θεραπευτική χρήση, γίνεται μόνο με ιατρική συνταγή.

15. Αψιθιά (Αρτεμισία). Πολυετές φρυγανώδες φυτό αυτοφυές σε άγονους και πετρώδεις τόπους. Κατά τον Πλίνιο, το όνομα προέρχεται από την λέξη Άρτεμίς = υγεία. Φθάνει σε ύψος 0,50 –1,20 μέτρα και έχει φύλλα πτερωτά, αποτελούμενα από λογχοειδή τμήματα. Η κάτω επιφάνεια των φύλλων έχει χρώμα πρασινωπό, η επάνω επιφάνεια είναι λευκομέταξη και όλο το φυτό καλύπτεται από αργυρόγρωμο χνούδι δίνοντας την εντύπωση του λευκού. Τα άνθη του είναι μικρά σφαιρικά κιτρινοπράσινα και εμφανίζονται στις αρχές του καλοκαιριού μέχρι τις αρχές του Φθινοπώρου. Όλα τα μέρη του φυτού έχουν διαπεραστική οσμή και πικρή γεύση, ιδιαίτερα τα φύλλα. Με την απόσταξη του χόρτου και των ανθέων λαμβάνεται πράσινο αιθέριο έλαιο, γνωστό σαν αψιθέλαιο, χρήσιμο στην ποτοποιϊα και κυρίως στην φαρμακευτική σαν τονωτικό, εφιδρωτικό και αντιπυρετικό. Η συλλογή των φαρμακευτικών μερών του φυτού γίνεται για τις ανθισμένες κορυφές του, τον Αύγουστο και για την ρίζα του τον Οκτώβριο. Θεραπευτική χρήση: Αναιμία, δαγκώματα δηλητηριώδη, διαβήτης, ηπατικές παθήσεις, οφθαλμίτιδα, παχυσαρκία, πυρετός, υδρωπεκία.

16. Βαλεριάνα. Φυτό πολυετές, ύψους 0,50 - 1,30 μ , με πολλές παραφυάδες. Η ρίζα του είναι βαρύοσμη και ο βλαστός αυλακωτός, με χνουδωτούς κόμπους. Τα φύλλα του είναι πτερωτά λογχοειδή και τα άνθη του λευκά ή ρόδινα υπό μορφή ομπρέλλας. Η ρίζα του αποτελεί το κυρίως φαρμακευτικό τμήμα του φυτού. Με απόσταξη των ριζών παραλαμβάνεται αιθέριο έλαιο, που περιέχει βορνεόλη, βαλεριανική αλδεϋδη και βαλεριανικό οξύ. Και οι τρείς αυτές ουσίες είναι τονωτικές και αντισπασμωδικές. Η εκρίζωση των φυτών γίνεται το Φθινόπωρο και μετά από καλλό πλύσιμο ακολουθεί η αποξήρανση. Οι γάτες δείχνουν ιδιαίτερη προτίμηση στη βαλεριάνα, της οποίας τρώνε τα φύλλα σαν καθαρτικό, γι’αυτό ονομάζεται και «βότανο της γάτας». Θεραπευτική χρήση : Άσθμα, δηλητηριάσεις, επιληψία, καούρες, καρδιοπάθειες, παράλυση, παχυσαρκία, σπασμοί, ταχυκαρδία, τέτανος. Επίσης, βοηθάει στην χαλάρωση, στα προβλήματα ύπνου και λειτουργεί καταπραϋντικά σε ψυχοσωματικά προβλήματα.  

17. Βασιλικός. Υπάρχει σχεδόν σε όλη την Ελλάδα, με διάφορες παραλλαγές σε μέγεθος και χρώμα των φύλλων (πλατύφυλλος κατ’ εξοχήν φαρμακευτικός, μικρόφυλλος, μελανόφυλλος κ.ά). Ο βασιλικός βρίσκει εφαρμογή στην μαγειρική, την φαρμακευτική (κυρίως εναντίον των παθήσεων του γαστρεντερικού συστήματος), την αρωματοποιϊα και την παρασκευή αλκολικών ηδυπότων. Ιδιαίτερα χρήσιμες είναι οι ανθισμένες κορυφές. Η συλλογή γίνεται όταν το φυτό βρίσκεται σε πλήρη άνθηση. Μετά την συλλογή ξηραίνεται σε σκιερό μέρος. Θεραπευτική χρήση : Ατονία, γαστραλγία, δυσκοιλιότης, ζαλάδες, σπασμοί, τέτανος, ψαμμίαση. Επίσης, εισπνοές από αιθέριο έλαιο, μειώνει την πνευματική κούραση.

18. Βάτος. Είναι θάμνος κοινότατος σε όλη την Ελλάδα. Οι βλαστοί του είναι αυλακωτοί, ακανθοφόροι και τα φύλλα του σύνθετα, ωοειδή, οδοντωτά. Η επάνω επιφάνειά τους είναι λεία και πράσινη, ενώ η κάτω επιφάνεια φέρει λευκό χνούδι. Τα άνθη του είναι ρόδινα και εμφανίζονται στα μέσα του καλοκαιριού. Οι καρποί του είναι ερυθροί ή ερυθρομέλανοι, γλυκόξινοι. Όλα τα μέρη του φυτού, κυρίως όμως οι καρποί και τα φύλλα, θεωρούνται φαρμακευτικά. Από τους καρπούς, που συλλέγονται όταν ωριμάσουν, παρασκευάζεται σιρόπι διουρητικό και δροσιστικό. Τα φύλλα συλλέγονται κατά την άνοιξη και χρησιμοποιούνται σάν στυπτικά, εφιδρωτικά και μαλακτικά. Θεραπευτική χρήση: Αιμορροϊδες, αναιμία, ατονία, άφθες, διαβήτης, διάρροια, καρδιοπάθειες, στηθάγχη.

19. Βάτος – Σμίλαξ (αρκουδόβατος, σκυλόβατος, ξυλόβατος κ.ά). Ο βλαστός του καλύπτεται με αγκάθια, τα κατώτερα φύλλα είναι λεπιοειδή, τα ανώτερα απλά, με λείες παρυφές που φέρουν στις βάσεις δύο έλικες. Τα άνθη φύονται σε ταξιανθίες βότρυς ή σκιάδια και ο καρπός είναι σφαιρικές ράγες σε τσαμπιά. Από τις ρίζες λαμβάνεται αρωματική ουσία με την ονομασία «σαρσαπαρίλλα». Η ουσία αυτή είναι αφροδισιακή, διότι έχει στενή σχέσει με την ανδρική ορμόνη τεστοστερόνη και χρησιμοποιείται για την θεραπεία της σεξουαλικής ανικανότητας. Οι ρίζες του φυτού ξηραίνονται και κυκλοφορούν στο εμπόριο σε δέσμες.

20. Βερβερίδα (Ξαγκαθιά ή Σαγκαθιά). Φυλλοβόλος αγκαθωτός θάμνος, ύψους 0,30 – 0,80 μ, με κλαδιά δύσκαμπτα, φύλλα μικρά και άνθη κίτρινα. Όλα τα μέρη της βερβερίδας και ιδίως οι ρίζες της, περιέχουν μια φαρμακευτική και βαφική ουσία, την «βερβερίνη», με ιδιότητες διεργερτικές, τονωτικές, χοληναγωγούς και καθαρτικές. Ο θάμνος αυτός αυτοφύεται μόνο στις ορεινές και βραχώδεις περιοχές με διάφορα ονόματα (λουτσιά, ξαγκαθιά, σαγκαθιά, οξαγκαθιά, μπερβερίτσι). Η συλλογή των φύλλων γίνεται όταν το φυτό είναι ανθισμένο και των ριζών το φθινόπωρο. Οι καρποί συλλέγονται όταν είναι τελείως ώριμοι. Θεραπευτική χρήση : Δυσεντερία, ίκτερος, σκορβούτο, στηθάγχη, υδρωπεκία.

21. Βερονίκη ή Βερόνικα. Πολυετές αυτοφυές φυτό (ζιζάνιο), απαντώμενο σε δάση και βοσκοτόπια και είναι γνωστό και ως αυλακόχορτο, ασπροσέλινο. Έχει ύψος 0,10 – 0,40 μ, χρώμα γκρίζο και καλύπτεται από πυκνές τρίχες. Τα φύλλα του είναι ωοειδή, πριονωτά και τα άνθη του ανοιχτόχρωμα κυανά. Έχει ιδιότητες τονωτικές, διεγερτικές, καθαρτικές, διουρητικές και χρησιμοποιείται σαν υποκατάστατο του τσαγιού. Κατά την συλλογή, συλλέγεται ολόκληρο το φυτό και μάλιστα πριν προλάβη ν’ανθήσει και ακολουθεί η ξήρανση. Θεραπευτικές χρήση : Γαστραλγία, δυσπεψία, κυστίτιδα, ψαμμίαση, βήχας, δερματικές παθήσεις.

22. Βίγκα (Αγριόλιζα). Πολυετές αυτοφυές φυτό απαντώμενο σε σκιερούς τόπους και σε δάση. Είναι φυτό από τα λίγα που μπορούν να αναπτυχθούν κάτω από πυκνή σκιά θάμνων ή δένδρων. Έχει φύλλα ωοειδή, λεία και γυαλιστερά και άνθη χρώματος κυανού, που εμφανίζονται τέλος ανοίξεως μέσα καλοκαιριού. Οι ανθοφόροι βλαστοί του είναι όρθιοι, ενώ το υπόλοιπο φυτό έρπει στο έδαφος, σχηματίζοντας έτσι ένα πυκνό χλωροτάπητα. Η βίγκα είναι πλούσια σε δεψικές ουσίες και χρησιμοποιείται στην βυρσοδεψία και την φαρμακευτική. Φαρμακευτικά κυρίως είναι τα φύλλα της και χρησιμοποιούνται σαν στυπτικά. Η συλλογή των φύλλων της μπορεί να γίνει οποιαδήποτε εποχή του έτους. Θεραπευτική χρήση : αιμόπτυση, αμυγδαλίτιδα, εκχύμωση, στηθάγχη.

23. Βρώμη (Αγριογέννημα). Πρόκειται για το γνωστό ετήσιο σιτηρό, με το κοινό όνομα βρώμη, βρόμος, αγριογέννημα. Η βρώμη προτιμά τα γόνιμα και νοτερά εδάφη, χωρίς να είναι ιδιαίτερα απαιτητικό φυτό. Ο καρπός της βρώμης έχει φαρμακευτική αξία, διότι είναι αποχρεμτικός, αιμοστατικός, μαλακτικός και διουρητικός. Επίσης είναι πλούσιος σε βιταμίνες και άλλα χρήσιμα για τον οργανισμό στοιχεία. Χρησιμοποιείται κυρίως σαν ζωοτροφή, αλλά σε περιόδους σιτοδείας χρησίμευε και για την διατροφή του ανθρώπου. Θεραπευτική χρήση:Αιμόπτυση, βήχας, κρυολόγημα, συνάχι κ.λπ.

24. Γαλατσίδα ή Γαλατσόχορτο. Είναι φυτό μονοετές, με όρθιο βλαστό 0,10- 0,50 μ.. Έχει φύλλα σφηνοειδή, ελαφρώς οδοντωτά και άνθη κιτρινωπά σε σχήμα ομπρέλλας. Οι ρίζες, τα φύλλα και τα σπέρματα χρησιμοποιούνται στην πρακτική ιατρική σαν καθαρτικά. Χρειάζεται όμως προσοχή κατά τη χρήση γιατί ο γαλακτώδης χυμός του φυτού είναι δηλητηριώδης. Η συλλογή των ριζών γίνεται την άνοιξη ή το φθινόπωρο. Τα σπέρματα συλλέγονται όταν ωριμάσουν. Θεραπευτική χρήση : Έλκος στομάχου - δωδεκαδακτύλου, ταινίες, υδρωπικία, πτώση μαλλιών, πονοκεφάλους κ.λ.π.

25. Γάλιο (Κολλητσίδα). Ετήσιο φυτό, ύψους 0,20 -1 μ, που απαντάται σε χέρσους αγρούς. Τα φύλλα του φέρουν στην επάνω επιφάνεια τρίχες αγκιστροειδείς. Ο βλαστός είναι επίσης τριχωτός και εύκολα γαντζώνεται στα ρούχα. Τα άνθη του είναι λευκά και εμφανίζονται από τα μέσα του καλοκαιριού μέχρι τις αρχές φθινοπώρου. Όλα τα μέρη του φυτού έχουν πολύτιμες φαρμακευτικές ιδιότητες (μαλακτικές, εφιδρωτικές, διουρητικές κ.ά). Η συλλογή γίνεται τον Ιούνιο ή Ιούλιο και χρησιμοποιείται κατά προτίμηση σε νωπή κατάσταση. Θεραπευτική χρήση : Κυστίτιδα, λιθίαση, υστερία.

26. Γλυκόρριζα. Πολυετές φυτό , ύψους 0,50 - 1 μ., που απαντάται σε τάφρους και νοτερά λιβάδια. Έχει φύλλα πτερωτά με 4 - 8 ζεύγη φυλλαρίων. Τα άνθη του είναι κυανά και εφανίζονται κατά το τέλος της ανοίξεως. Οι ρίζες του φυτού έχουν πολύτιμες φαρμακευτικές ιδιότητες (μαλακτικές, διουρητικές, αντιρευματικές) και ήταν γνωστές από την αρχαιότητα (Θεόφραστος, Διοσκουρίδης). Συνιστώνται ιδιαίτερα για τις παθήσεις του αναπνευστικού συστήματος και χρησιμοποιούνται είτε αυτούσιες είτε με μορφή εκχυλίσματος. Οι ρίζες βρίσκουν επίσης εφαρμογή στην παρασκευή σακχαροπήκτων, δροσιστικών, ηδυπότων, ζύθου κ.λ.π. Θεραπευτική χρήση : Βήχας, βροχίτιδα, κρυολόγημα, πλευρίτιδα, πνευμονία, έλκος στομάχου - καούρες κ.λπ.

27. Δακράκια (Πασχαλούδα). Πολυετές ανθεκτικό φυτό ύψος 0,15 - 0,20 μέτρα περίπου, που απαντάται σε ασβεστούχα στραγγιζόμενα εδάφη και σε υψόμετρο μέχρι 2000 μέτρα (Στην κορυφογραμμή, από τις Ράχες Τυμφρηστού μέχρι την Οξυά, υπάρχει ένα απέραντο λιβάδι με Δακράκια). Έχει φύλλα οβάλ, μεσαίου πράσινου χρώματος, που σχηματίζουν συστάδα. Τα άνθη του φυτού είναι σωληνωτά (πυκνοί αρμαθοί), πολύ αρωματκά, χρώματος κίτρινου, πάνω σε παχείς μίσχους. Το τσαϊ από τα άνθη του είναι απαλό φάρμακο για την αϋπνία, τη νευρικότητα, και τους πονοκεφάλους. Σιρόπι από τα δακράκια χρησιμοποιείται για διάφορα προβλήματα, όπως ο κοκκύτης και η βρογχίτιδα (λόγω της υψηλής περιεκτικότητας σε «σαπωνίνη»). Η ρίζα του φυτού περιέχει «σαλικυλικά», γι’ αυτό χρησιμοποιείται για την ανακούφιση της αθρίτιδας. Επίσης τα φύλλα του φυτού είναι νόστιμα σε σαλάτες, ενώ από τα άνθη του παρασκευάζεται κρασί.

28. Δυόσμος. Ισχυρό, βαθυπράσινο πολυετές φυτό. Έχει φύλλα λογχοειδή και οδοντωτά. Τα άνθη του εμφανίζονται τον Αύγουστο και είναι ρόδινα, πολλά μαζί στις κορυφές των βλαστών. Όλα τα μέρη του αναδίδουν μία ισχυρή διαπεραστική οσμή και χρησιμοποιούνται στην μαγειρική ως καρύκευμα, αλλά και την φαρμακευτική για την θεραπεία κυρίως δερματικών παθήσεων. Θεωρείται φυτό αντισπασμωδικό, στυπτικό, χωνευτικό, καταπραϋντικό κ.λ.π. Η συλλογή των φύλλων μπορεί να γίνει οποιαδήποτε εποχή του έτους. Θεραπευτική χρήση : Δερματοπάθειες, ρευματισμοί, τέτανος κ.λ.π.

29. Έλατο. Πρόκειται για το γνωστό κωνοφόρο δένδρο, που το συναντάμε σε υψόμετρο από 800 – 1200 μέτρα. Είναι αειθαλές, με κορμό ευθύβολο που φθάνει τα 50 μέτρα περίπου. Τα φύλλα του είναι βελονοειδή και οι σπόροι του είναι σε κώνους μεμονομένους σωληνοειδής, μόνο στην κορυφή. Το έλατο, εκτός από την χρησιμότητά του στην βιομηχανία του ξύλου, είναι πολύτιμο και στην Μελισο/μία,γία την «μελίγρα» που είναι πλούσια τροφή της μέλισσας, καθώς και στην Φαρμακευτική. Η ελατόπισσα, το γνωστό ρετσίνι, χρησιμοποιείται σαν βάση για την παρασκευή διαφόρων φαρμ/κών σκευασμάτων, για τις βρογχικές παθήσεις, τον βήχα, την νευραλγία, την φυματίωση, το έλκος στομάχου, τις διάφορες δηλητηριάσεις κ.λ.π. Οι κάτοικοι της περιοχής χρησιμοποιούν μικρούς βόλους ρετσίνι, από του κώνους του δένδρου για όλες τις παθήσεις του γαστρεντερικού. Επίσης, στους κλώνους του έλατου αυτοφύεται ένα είδος παράσιτου το γνωστό «γκί  ή  ιξός», που ντόπιοι το ονομάζουν «μελά» και ταϊζουν τα ζώα τους, όμως είναι «πανάκεια» για πολλές παθήσεις (θεϊκό φυτό). Στη βοτανοθεραπεία χρησιμοποιείται για την αντιμετώπιση πονοκεφάλων, ημικρανιών, νευρώσεις, υστερίες, δύσπνοιες, θολώματος ματιών, βόμβων, άσθματος, νευρική ταχυκαρδία, κυκλοφορικό, ακόμη και κακοήθεις όγκους (φαίνεται ότι σκοτώνει τα καρκινικά κύτταρα και ενισχύει το ανοσοποιητικό σύστημα). Από τα κλαδιά, τα φύλλα και τους καρπούς παρασκευάζεται ένα εκχύλισμα το οποίο λαμβάνεται από το στόμα. Προσοχή όμως πρέπει να λαμβάνεται σε μικρές ποσότητες λόγω της τοξικότητάς του.  

30. Ήρα. Μονοετές φυτό (συνήθως επιζήμιο ζιζάνιο των καλλιεργειών σίτου), ύψους 0,40 -1 μ. Έχει βλαστό όρθιο, ισχυρό και τραχειά στάχια με σκληρή ράχη. Τα σπέρματά του περιέχουν τοξική ουσία που προκαλεί σκοτοδίνη, έμετο και πολλές φορές το θάνατο, αντίθετα τα φύλλα του είναι τελείως αβλαβή. Οι θεραπευτικές ιδιότητες του φυτού αναφέρονται στα σπέρματά του που χρησιμοποιούνται εναντίον των χρόνιων δερματικών παθήσεων για την επούλωση των πληγών που πυορροούν. Θεραπευτική χρήση : Δερματοπάθειες, γάγγραινα.

31. Ιτιά. Δένδρο φυλλοβόλο που φθάνει τα 25 μέτρα. Την συναντάμε σε υγρούς τόπους, συνήθως αυτοφυόμενη στις όχθες ποταμών. Ο κορμός είναι κοντός και παχύς, οι βλαστοί χνουδωτοί καστανοκίτρινοι. Τα φύλλα της είναι λογχοειδή πριονωτά και ανθίζει την άνοιξη. Ο φλοιός της έχει πολύτιμες θεραπευτικές ιδιότητες (τονωτικές, αντιπυρετικές, αντιρευματικές, παρασιτοκτόνους) και συλλέγεται από κλαδιά 4 - 5 ετών, την άνοιξη. Τα φύλλα της συλλέγονται επίσης την άνοιξη. Θεραπευτική χρήση : Αιμόπτυση, γάγγραινα, δυσεντερία, πυρετός, ρευματισμοί.

32. Ίριδα (Αγριόκρινος). Ανθεκτικό πολυετές φυτό, ύψους 0,60 - 0,90 μέτρα. Έχει μεγάλα σπαθωτά πράσινα φύλλα και εύωσμα άνθη σε πολλούς χρωματισμούς(μπλέ ιώδη, μπορντό, πορφυρά). Επίσης υπάρχει και η κίτρινη Ίριδα, το γνωστό νερόκρινο. Έχουν ρίζα παχιά και ριζοματώδη από την οποία προβάλλουν πολλά ριζίδια. Χρησιμοποιείται γία αρωματικό (άρωμα βιολέτας), ως βάση για ξηρά σαμπουάν, σκόνες δοντιών, κρέμες προσώπου κ.λ.π. Τα άνθη της κίτρινης ίριδας παράγουν αξιόλογη κίτρινη βαφή και τα ριζώματα γκρί ή μαύρη βαφή. Θεραπευτική χρήση : Η μπλέ ίριδα χρησιμοποιείται για τον καθαρισμό του αίματος. Δρά στο συκώτι και τη χοληδόχο κύστη, αυξάνη τη ροή της χολής και βοηθάει την αποβολή των τοξινών, μετριάζει τον μετεωρισμό και τις καούρες, δυσπεψία κ.λ.π.

33. Καλέντουλα (κίτρινη μαργαρίτα). Φυτό ετήσιο, ύψους μέχρι 0,30 μ, με χνουδωτά κλαδιά και φύλλα ακέραια λογχοειδή. Τα άνθη του είναι κίτρινα και εμφανίζονται κατά το τέλος της άνοιξης μέχρι τα μέσα Φθινοπώρου. Οι αρχαίοι Έλληνες εκτιμούσαν την καλέντουλα, ως αναζωογονητικό βότανο και αρωμάτιζαν τις τροφές με τα χρυσά πέταλά του. Από τα πέταλα των λουλουδιών παρασκευάζεται πολύ καλή χρωστική μαγειρικής. Τα άνθη της καλέντουλας και λιγότερο τα φύλλα της χρησιμοποιούνται στην μαγειρική και την φαρμακευτική. Επίσης έχουν αντισηπτικές αντιμυκητιασικές ιδιότητες που ευνοούν την ίαση. Φτιάχνετε κομπρέσα ή κατάπλασμα από τα άνθη για εγκαύματα ή κεντρίσματα. Το ψυχρό έγχυμα μπορεί να χρησιμοποιηθεί σαν κολλύριο για επιπεφυκίτιδα και να βοηθήσει τις άφτρες. Ο χυμός του βλαστού θεωρείται κατάλληλος για αφαίρεση μυρμηκιών και κάλων. Επίσης είναι χρήσιμο για : Ακμή, έκζεμα, έλκος στομάχου – δωδεκαδακτύλου, ερυσίπελας, ίκτερος, κιρσοί, κρεατοελιές, έχει αντιφλεγμονώδη δράση, μειώνει το επίπεδο του λίπους στο αίμα, είναι εφιδρωτικό, αντιεμετικό κ.ά.

34. Καρυδιά. Μεγάλο μακρόβιο φυλλοβόλο δένδρο, ύψους 20 - 25 μέτρα. Θεωρείτο από τους αρχαίους Έλληνες το δένδρο του Δία και οι καρποί του μοιραζόντουσαν κατά τους γάμους στους καλεσμένους, με την ευχή να δώσει ο Δίας στους νεονύμφους ευτυχία. Ο καρπός, το γνωστό καρύδι, είναι πράσινος εξωτερικά με ενδοκάρπιο (αποξυλωμένο κέλυφος) πολύ σκληρό και σπέρμα (ψίχα) εδώδιμο. Το καρύδι τρώγεται είτε νωπό είτε ξηρό και θεωρείται από τους νοστιμώτερους και θρεπτικώτερους καρπούς. Τα καρύδια συνιστώνται στους αδύναμους οργανισμούς, τους φυματικούς, τους σακχαροδιαβητικούς και ως αντίδοτο των ύπουλων ιών σε πολλές παθήσεις ακόμη και όγκους και ειδικά τον καρκίνο του στήθους. Το καρυδέλαιο που παραλαμβάνεται από την καρυδόψιχα, αποτελεί πολύ καλό φάρμακο κατά της ταινίας. Ανθελμινθικός είναι επίσης και ο πράσινος εξωτερικός σαρκώδης φλοιός του καρυδιού, ο οποίος χρησιμοποιείται και για την βαφή όχι μόνο νημάτων, αλλά και μαλλιών της κεφαλής. Τα φύλλα της καρυδιάς χρησιμοποιούνται σαν φάρμακο στυπτικό και συλλέγονται την άνοιξη. Το αφέψημα και το έγχυμά τους είναι τονωτικό του πεπτικού σωλήνα και σταματά τις διαρροϊκές κενώσεις σε τοξικές καταστάσεις. Επίσης, το αφέψημα φύλλων και φλοιού χρησιμοποιείται κατά των οξέων αμυγδαλών, του απλού ρινικού κατάρρου, το σάκχαρο των διαβητικών, εξωτερικές πλύσεις τραυμάτων, δερματικών φλυκταινών, διαφόρων λειχηνών και εκζεμάτων, για πυώδεις πληγές στα νύχια των ποδιών και των χεριών, κάλους , κρεατοελιές, λειχήνες προσώπου, τριχόπτωση, χοιράδωση κ.ά (Η χοιράδωση είναι αρρώστια που προκαλεί εξόγκωση και σκλήρυνση των αδένων του λαιμού). Ένα απλό έγχυμα φύλλων μπορεί να σκοτώσει ή να απομακρύνει τα μυρμήγκια. Τα φρέσκα (νωπά) φύλλα διώχνουν τα έντομα και προπαντός τους κοριούς. Ο χυμός των φλοιών χρησιμοποιείται κατά των κρεατοελιών ενώ ο κοπανισμένος φλοιός βγάζει τους κάλους.

35. Καρυοφύλλι. Πολυετές φυτό αυτοφυόμενο, γνωστό σαν Αθανασία ή Καρυοφύλλι. Έχει ύψος 0,80 -1 μέτρο περίπου. Ο βλαστός του είναι όρθιος, τα φύλλα του πτεροσχιδή και λεία. Τα άνθη του είναι κίτρινα ή λευκά, φύονται κατά δέσμες και εμφανίζονται την άνοιξη. Είναι φυτό αρωματικό και φαρμακευτικό. Από τα φύλλα και τα άνθη παραλαμβάνεται το αιθέριο έλαιο, το οποίο χρησιμοποιείται στη φαρμακευτική. Θεραπευτική χρήση: Εξανθήματα, κριθαράκι, νεφρίτιδα, πυρετός, ταχυκαρδία, υστερία, χιονίστρες, χλώρωση, χολοκιστίτιδα.

36. Καστανιά. Μεγάλο φυλλοβόλο δένδρο, ύψους 20 - 25 μέτρα. Έχει μεγάλα λογχοειδή φύλλα, λεία και γυαλιστερά. Ο καρπός του είναι σφαιρικός και αποτελείται από ένα αγκαθωτό περίβλημα και από σπέρματα, τα γνωστά κάστανα. Η καστανιά μπορεί να θεωρηθεί σαν ένα από τα πολυτιμότερα δένδρα. Είναι φυτό δασικό, η δε ξυλεία του χρησιμοποιείται ευρύτατα στην οικοδομή και την επιπλοποιϊα. Το καστανόχωμα, δηλαδή το αποσυντεθειμένο ξύλο της καστανιάς, βρίσκει εφαρμογή στην ανθοκομία. Ο φλοιός της είναι πλούσιος σε δεψικές ουσίες και χρησιμοποιείται, καθώς και τα φύλλα της στην φαρμακευτική, σαν φάρμακο στυπτικό, αποχρεμπτικό και αντιπυρετκό. Επίσης μεγάλη αξία έχουν και οι γλυκείς αμυλούχοι καρποί της, τα κάστανα. Είναι ωφέλιμα σε όσους πάσχουν από χρόνια διάρροια και μπορούν να θεραπευθούν με δίαιτα επτά ημερών με ωμά κάστανα. Η δίαιτα με ωμά, αλλά και ψημένα κάστανα είναι ωφέλιμη σε όσους πάσχουν από ρευματισμούς & αρθριτικά, αλλά και άλλες εκφυλιστικές παθήσεις. Ακόμα, εκζέματα, ψωρίαση, αιμορραγίες, ατονία, βήχας, δυσεντερία, κοκκύτης, οφθαλμίτιδα, πυρετός, θεραπεύονται με συστηματική διατροφή για μερικές εβδομάδες με κάστανα.

37. Καυκαλίθρα. Ετήσιο φυτό, με βλαστό τριχωτό, ύψους 0,30 - 0,80 μ., φύλλα πτεροσχιδή και άνθη λευκά. Ως επί το πλείστον είναι ενοχλητικό ζιζάνιο, όμως συλλέγεται μαζί με άλλα χορταρικά, βράζεται και τρώγεται και μάλιστα είναι πολύ νόστιμο. Από άποψη φαρμακευτική, έχει ιδιότητες κυρίως διουρητικές και θεωρείται ευστόμαχο και ορεκτικό. Θεραπευτική χρήση: Δυσπεψία, ίκτυερος, κυστίτιδα, ψαμμίαση.

38. Κισσός. Θάμνος αειθαλής, έρπων ή αναρριχώμενος. Τα φύλλα του είναι δερματώδη, γυαλιστερά, 3 - 5 λοβούς, βαθυπράσινα στην επάνω επιφάνεια και ωχροπράσινα στην κάτω. Τα άνθη του μικρά, πρασινοκίτρινα και τα κλαδιά του χνουδωτά. Τα κισσόφυλα και τους καρπούς του κισσού τα χρησιμοποιούσε η λαϊκή ιατρική για την καταπολέμηση της ελονοσίας. Επίσης εναντίον ορισμένων παθήσεων του δέρματος, για τα δαγκώματα από δηλητηριώδεις αράχνες και φίδια, για κοκκύτη, για μαγουλάδες, γιά αντισυλληπτικό, για αντιπηκτικό του αίματος και για αντισπασμωδικό.

39. Κομβαλλαρία (είδος κρίνου). Απαντάται σε σκιερούς και δασοσκεπείς τόπους. Είναι φυτό πολυετές, με βλαστό ύψους 0,10 - 0,10 μ., γυμνό από φύλλα. Έχει μόνο δύο φύλλα παράρριζα, λεία και γυαλιστερά και λευκά άνθη, πολύ αρωματικά, που εμφανίζονται την άνοιξη (Τα φύλλα και τα άνθη είναι τα φαρμακευτικά μέρη). Το φυτό είναι πολύ διακοσμητικό, αλλά είναι και πολύ τοξικό, λόγω της δηλητηριώδους «κομβαλλαρίνης» που περιέχει. Σε μικρές δόσεις η «κομβαλλαρίνη» έχει ιδιότητες τονωτικές, διουρητικές και χρησιμοποιείται στην ιατρική υπό μορφήν ενδοφλεβίων ενέσεων. Επίσης χρησιμοποιείται για την παχυσαρκία και την υδρωπικία.

40. Κρανιά ή Κόρνος. Πρόκειται για θαμνώδες αυτοφυές φυτό που φθάνει έως και τα 5 μέτρα ύψος. Έχει άνθη κίτρινα που διατάσσονται σε μικρά σκιάδια. Οι καρποί του, τα γνωστά «κράνα», είναι κόκκινου χρώματος, στιφοί και ξινοί και τρώγονται νωποί ή χρησιμοποιούνται σε μαρμελάδες ή ακόμη διατηρούνται σε χυμό. Εκτός από την «ήμερη» κρανιά, υπάρχει και η αγριοκρανιά η οποία είναι σπανιότερη. Τα άνθη της είναι λευκά, οι βλαστοί αιματόχρωμοι και οι καρποί της είναι κυανομέλανοι και δεν τρώγονται. Τα «κράνα» από την ήμερη κρανιά χρησιμοποιούνται από την φαρμακευτική και τις υγιεινές τροφές με το γνωστό «CRANBERRY» (αποξηραμένοι καρποί και σε χυμό). Τα «κράνα» είναι πλούσια σε αντιοξειδωτικά συστατικά και Βιταμίνη C. Επίσης έχουν πάρα πολλά ωφέλιμα συστατικά τα οποία βοηθούν στη βελτίωση της σωματικής υγείας.

41. Κρόκος. Φυτό βολβώδες, πολυετές, με σφαιρικό βολβό. Έχει 6–10 φύλλα στενά και μακρυά σαν νήματα, μήκος 50 εκατοστών, με βλεφαριδωτά χείλη. Κάθε βολβός δίνει 1-2 άνθη, ιώδη, πολύ αρωματικά, τα οποία στην «καλλιεργημένη» μορφή, κυρίως στην περιφέρεια της Κοζάνης, εμφανίζονται στο τέλος του καλοκαιριού, όμως ο αυτοφυόμενος κρόκος στις παρυφές του Τυμφρηστού, κορυφογραμμή Ράχες Τυμφρηστού – Οξυά (υψόμετρο 1720 μέτρα), εμφανίζονται την άνοιξη αμέσως με το λιώσιμο του χιονιού. Η ονομασία του οφείλεται στη λέξη «κρόκη» που σημαίνει κλωστή. Από τους αρχαίους χρόνους χρησιμοποιείτο ως φυτό Φαρμακευτικό. Οι αρχαίοι ιατροί (Ιπποκράτης, Θεόφραστος κ. ά) το χαρακτηρίζουν ως «Βασιλέα των φυτών». Οι στήμονες του άνθους (αναπαραγωγικά όργανα του άνθους που είναι σαν κλωστές), αποξηραίνονται και αποτελούν τον «κρόκο» που είναι γνωστός ως σαφράνι ή σαφράς και χρησιμοποιείται σαν ουσία χρωστική, αρωματική και κυρίως ως φαρμακευτική (καταπραϋντική, αντισπασμωδική, τονωτική κ.λ.π). Ο κρόκος είναι βότανο με πολλές θεραπευτικές ιδιότητες που ωφελούν την καρδιά. Τονώνει την κυκλοφορία του αίματος, προκαλεί διούρηση, μειώνει την υψηλή πίεση καθώς και την χοληστερίνη. Επίσης έχει αντιθρομβωτική δράση βοηθά τους υπερτασικούς και όσους έχουν προβλήματα με το συκώτι.    

42. Κυκλάμινο. Το γνωστό ποώδες πολυετές φυτό, περιέχει την ουσία «κυκλαμίνη» η οποία είναι «τοξική» (ειδικότερα οι κόνδυλοί του). Μικρή μόνο ποσότητα 0,3 γρ. προκαλεί δηλητηρίαση στους ανθρώπους και τα ζώα. Σε μεγαλύτερες ποσότητες μπορεί να προκαλέσει ακόμη και τον θάνατο.

43. Κώνειο (Μαργκούτα, βρωμόχορτο). Διετές φυτό, ύψους 1 μέτρο περίπου, βαρύοσμο, με κοίλο αλλά ισχυρό βλαστό. Φύλλα πτεροσχιδή και άνθη λευκά, εμφανιζόμενα κατά τα μέσα του καλοκαιριού. Η ονομασία του πιθανόν να προέρχεται από το ρήμα «κ ω ν ά ε σ θ α ι» που σημαίνει στριφογυρίζω, επειδή το δηλητήριό του προκαλεί ιλίγγους. Οι δηλητηριώδεις ιδιότητες του φυτού ήταν γνωστές από τους αρχαίους και χρησιμοποιείτο για την θανάτωση των εγκληματιών (είναι γνωστό ότι με τον τρόπο αυτό θανατώθηκε ο Σωκράτης). Θανατηφόρα δόση για τον άνθρωπο είναι μισό έως ένα γραμμάριο. Το κώνειο θεωρείται κατ’εξοχήν φαρμακευτικό φυτό. Τα φρέσκα φύλλα και οι καρποί του χρησιμοποιούνται σαν αναισθητικά, ναρκωτικά, εφιδρωτικά, και αντισπασμωδικά. Επίσης χρησιμοποιείται για το άσθμα, τον κοκκύτη και την νευραλγία. Ο γαλακτώδης χυμός του φυτού χρησιμοποιείται για την θεραπεία διαφόρων δερματικών παθήσεων.

44 . Λαδανιά (Κουνουκλιά). Μικρός  φρυγανώδης αυτοφυής  θάμνος, ύψους 1 μέτρο περίπου γνωστός ως Κουνουκλιά ή Κίστος (Cistus incanus). Ανήκει στην τάξη Βιολώδη, οικογένεια Κιστίδες (Cistaceae). Έχει φύλλα αντίθετα μικρά ωοειδή ή μακρουλά με αραιές τρίχες που μοιάζουν με της φασκομηλιάς. Τα άνθη του εμφανίζονται μεμονομένα ή σε ομάδες των 2 –7, στην άκρη των κλαδιών και μοιάζουν σαν «τσαλακωμένα». Έχουν πέντε ωοειδή – λογχοειδή, μυτερά σέπαλα και πέντε ρόδινα πέταλα τα οποία είναι εύοσμα αλλά πέφτουν εύκολα.  Είναι  φυτό αρωματικό γνωστό σαν λάδανος, ήμερη κουνουκλιά, κίστος και είναι  είδος  γνωστό  από  τους  πανάρχαιους χρόνους. Από τα φύλλα του και τους  βλαστούς του  λαμβάνεται αρωματική  ρητίνη, γνωστή  ως  «λ ά δ α ν ο» και  θεωρείται από τα πιο σπουδαία φάρμακα. Τα φύλλα και οι βλαστοί κατά τον Ιούνιο και Ιούλιο εκκρίνουν  μία  ρητινώδη ουσία που είναι φαρμακευτική (στυπτική, αντικαταρροϊκή, αντισπασμωδική, αποχρεμπτική, καταπραϋντική). Αφέψημα από τα άνθη του χρησιμοποιούσαν στην αρχαία Ελλάδα κατά της δυσεντερίας, διάρροιας, αϋπνίας, οδοντόπονους, τέτανο και άλλες διαταραχές του οργανισμού. Σήμερα, με νεώτερες έρευνες από το ίδρυμα Leto Ahrensburg, θεωρείται από τα σημαντικότερα βότανα, διότι προστατεύει την καρδιά τέσσερις φορές καλύτερα από το κόκκινο κρασί και είναι είκοσι φορές ισχυρότερο από τον φρέσκο χυμό λεμονιών. Επίσης αποτοξινώνει τον οργανισμό και είναι πλούσιο  σε βιταμίνες Ε και C. (Χρησιμοποιείται και για την φροντίδα του δέρματος (ακμή, φαγούρες, βακτηριακές μολύνσεις  κ.ά), με πλύσεις  και κομπρέσσες).

45. Λάπαθο (Ρούμεξ). Είναι φυτό ποώδες, χνουδωτό, με βλαστό όρθιο, φύλλα μεγάλα καρδιοειδή και άνθη πρασινωπά, φερόμενα υπό μορφή σταφυλής και εμφανιζόμενα κατά τις αρχές του καλοκαιριού. Περισσότερο γνωστό είναι με τα ονόματα σιδερολάπαθο, αγριολάπαθο, λάπαθο ή λάπατο. Οι φαρμακευτικές ιδιότητες του φυτού εντοπίζονται κυρίως στη ρίζα του, η οποία συλλέγεται κατά το φθινόπωρο και χρησιμοποιείται, κατά προτίμηση νωπή. Έχει ιδιότητες στυπτικές, και σε μεγάλες δόσεις καθαρτικές. Είναι επίσης τονωτική και διουρητική. Θεραπευτική χρήση : Γαστρίτιδα, δυσπεψία, έκζεμα, έρπης, καχεξία, ψωρίαση.

46. Λίλιο (Κρίνος της Παναγίας). Πολυετές βολβώδες φυτό, με βολβό σχεδόν σφαιρικό, λευκοκίτρινο. Ο βλαστός του φθάνει το 1 μέτρο περίπου και φέρει φύλλα σε όλο το μήκος του. Έχει μεγάλα άνθη πορφυρά ή λευκά, ωραιότατα, αρωματικά, που εμφανίζονται το φθινόπωρο. Είναι το κατ’εξοχήν «κ ρ ί ν ο» των αρχαίων, από την Ομηρική εποχή και ήταν αφιερωμένο στην θεά Ήρα. Απαντάται σε σκιερά και δασοσκεπή μέρη των ορεινών περιοχών. Εκτός από τα πέταλα των ανθών του, από τα οποία λαμβάνεται αρωματικό αιθέριο κατάλληλο για την θεραπεία επιφανειακών πληγών και οι βολβοί του θεωρούνται φαρμακευτικοί (συλλέγονται από φυτά 2 περίπου ετών). Θεραπευτική χρήση : Εγκαύματα.

47. Μαϊδανός. Πρόκειται για το πολύ γνωστό αρωματικό φυτό. Είναι φυτό δυετές και φθάνει το ύψος 0,40 - 0,80 μ. Η χαρακτηριστική οσμή που αναδίδει με την τριβή, οφείλεται στην «απιόλη», το αιθέριο έλαιο που περιέχει. Όλα τα μέρη του μαϊδανού (φύλλα και ρίζες) θεωρούνται φαρμακευτικά, με ιδιότητες εφιδρωτικές, διουρητικές, διεγερτικές, τονωτικές. Θεραπευτική χρήση : Ακμή, αμοιβάδωση, ατονία, βρογχοκήλη, διάρροια, εκχύμωση, εξανθήματα, ίκτερος, κατάγματα, λιθίαση, νευραλγία , οφθαλμίτιδα , πυρετός , υδρωπικία , αρτηριακή υπέρταση , χολολιθίαση, ωτίτιδα.

48. Μάραθος. Φυτό πολύ γνωστό σαν αρωματικό, αυτοφυόμενο σε πετρώδεις περιοχές. Είναι διετές ή πολυετές φυτό, ύψους περίπου 2 μέτρα, πολύκλαδο, με φύλλα νηματοειδή και άνθη διατεταγμένα σε δέσμες με σχήμα ομπρέλλας, που εμφανίζονται στα μέσα του καλοκαιριού. Τόσο τα φύλλα του όσο και οι σπόροι του, από τους οποίους παραλαμβάνεται αιθέριο έλαιο χρήσιμο στη φαρμακευτική, την ποτοποιϊα και τη σαπωνοποιϊα, έχουν φαρμακευτικές ιδιότητες διουρητικές, τονωτικές, αντισηπτικές. Θεραπευτική χρήση : Ανεμοβλογιά, δυσουρία, ιλαρά, υδρωπικία κ.ά. Επίσης βοηθάει στην χαλάρωση και στην καύση του λίπους (λειτουργεί σαν λιποδιαλυτής).

49. Μελίλωτος (Νυχάκι). Φυτό ετήσιο ή διετές, με φύλλα τρίφυλλα και άνθη κίτρινα ή λευκά, εμφανιζόμενα αρχές του καλοκαιριού. Απαντάται αυτοφυής σε καλλιεργημένους αγρούς και η ονομασία του προέρχεται από τις λέξεις μέλι και λωτός, λόγω της ευχάριστης μυρωδιάς που αρέσει στις μέλισσες. Φαρμακευτικές έχουν οι ανθισμένες κορυφές του, που συλλέγονται κατά το θέρος, πρίν προχωρήσει πολύ η άνθηση. Ξηραίνονται σε σκιερό μέρος και χρησιμοποιούνται σαν φάρμακο καταπραϋντικό, αντισπασμωδικό και στυπτικό. Θεραπευτική χρήση: Βήχας, καταράκτης, πρηξίματα, τέτανος.

50. Μέλισσα (Μελισσόχορτο). Πολυετής φυτό, φαρμακευτικό, αρωματικό, διακοσμητικό. Έχει ύψος 0,30 - 0,80 μ, βλαστό πολύκλαδο, φύλλα μεγάλα, ωοειδή, οδοντωτά, και άνθη λευκά ή ελαφρώς ρόδινα, εμφανιζόμενα το καλοκαίρι. Τα φύλλα του περιέχουν αιθέριο έλαιο με τονωτικές, εφιδρωτικές, αντισπασμωδικές, και καταπραϋντικές ιδιότητες. Η συλλογή τους γίνεται πρίν ακόμα εκπτυχούν τα άνθη και ακολουθεί ξήρανση σε σκιερό και αεριζόμενο χώρο. Θεραπευτική χρήση : Έχει ωφέλιμες ιδιότητες για το νευρικό σύστημα, για τον πονοκέφαλο, από την υπερένταση, ανεβάζει την διάθεση (αντικαταθλιπτικό), ενισχύει την μνήμη, καταπολεμά το άγχος, τα προβλήματα ύπνου, την αμοιβάδωση, την ατονία, τις δηλητηριάσεις, τις καρδιοπάθειες, τους όγκους, την σεξουαλική ανικανότητα, την σεξουαλική ψυχρότητα, την ταχυκαρδία, την ωτίτιδα κ.ά. Το μελισσόχορτο δρά τονωτικά στην καρδιά και στο κυκλοφορικό προκαλώντας διαστολή των αγγείων, με αποτέλεσμα να μειώνεται η πίεση του αίματος.  [ Το άγριο μελισσόχορτο ονομάζεται «Βαλλωτή», βρωμόχορτο ή πιπερίτσα και απαντάται σε φράκτες, χέρσους αγρούς και σκουπιδότοπους. Το φυτό είναι χνουδωτό, βαθυπράσινο και δύσοσμο. Τα άνθη του είναι ελαφρώς μπλέ και εμφανίζονται το καλοκαίρι. Όλα τα μέρη του φυτού χρησιμοποιούνται σαν φάρμακα διουρητικά, εφιδρωτικά, αντισπασμωδικά κ.ά. Θεραπευτική χρήση: Δαγκώματα δηλητηριώδη, κονδυλώματα, τέτανος ].

51. Μενεξές (Βιολέττα, μανουσάκι, γιούλι). Πολυετές χνουδωτό φυτό, με φύλλα που εκφύονται κοντά στη ρίζα, πλατειά και μακρύμισχα. Τα άνθη του είναι ιώδη πολύ αρωματικά, διαφέρουν μεταξύ τους, στο χρώμα, τη μορφή και το μέγεθος και εμφανίζονται αρχές του χειμώνα ή αρχές της ανοίξεως. Συλλέγονται αμέσως μόλις ανοίξουν και πάντοτε με ξηρό καιρό. Ακολουθεί ξήρανση σε σκιερό μέρος ή σε κλίβανο και φύλαξη σε ερμητικά κλειστά δοχεία, στη σκιά. Η ρίζα του μενεξέ, που συλλέγεται το φθινόπωρο και οι σπόροι του περιέχουν τη «βιολίνη», μία δύσοσμη αλκαλοειδή ουσία με εμετικές ιδιότητες. Θεραπευτική χρήση : Είναι εξαιρετικό αποχρεμπτικό και χρησιμοπείται σε ποικίλες διαταραχές του αναπνευστικού βήχας, βροχίτιδα, πνευμονία, άσθμα, κοκκύτη, κρυολογήματα, νεφρίτιδα, τέτανος. Επίσης, τα άνθη του φυτού είναι καταπραϋντικά, ηρεμιστικά και βοηθούν σε περιπτώσεις ανησυχίας και αϋπνίας.

52. Μέντα (Μίνθη). Είναι πολυετές φυτό, με όρθιο βλαστό, φύλλα ωοειδή – λογχοειδή, οδοντωτά και άνθη ιώδη, διατεταγμένα κατά στάχυ, που εμφανίζονται τέλος ανοίξεως μέχρι τέλος καλοκαιριού. Από τις ανθισμένες κορυφές και τα φύλλα του, παραλαμβάνεται το αιθέριο έλαιο (μινθέλαιο). Το μινθέλαιο βρίσκει εφαρμογή στη ζαχαροπλαστική, την ποτοποιϊα, την αρωματοποιϊα και τη φαρμακευτική. Θεωρείται πολύτιμο σαν φάρμακο λόγω των πολλαπλών ιδιοτήτων του (τονωτικό, αντιβακτηριδιακό, αντιπαρασιτικό, διεγερτικό, στομαχικό, χωνευτικό, αντισπασμωδικό, μαλακτικό, αποχρεμπτικό, εμμηναγωγό, καταπραϋντικό, διουρητικό κ.λ.π). Θεραπευτική χρήση : Δηλητηριάσεις, δυσμηνόρροια, ηπατικές παθήσεις, ισχιαλγία, κυστίτιδα, λαρυγγίτιδα, νευραλγία, χολολιθίαση.

53. Μολόχα. Πρόκειται για την άγρια μολόχα, γνωστή και σαν αμπελόχα. Ήταν γνωστή στους αρχαίους, από τους οποίους χρησιμοποιείτο τόσο ως φάρμακευτικό, όσο και ως λαχανικό. Είναι φυτό διετές ή πολυετές, με φύλλα σχιστά και άνθη ερυθροϊώδη, τα οποία φέρονται στις μασχάλες των φύλλων κατά δέσμες. Ο βλαστός του είναι τριχωτός. Η μολόχα θεωρείται από τα νοστιμώτερα χορταρικά. Έξ άλλου είναι γνωστή η χρήση των φύλλων, των ανθέων και τις ρίζας της στη φαρμακευτική (αποχρεμπτικά, καταπραϋντικά, και μαλακτικά). Τα φύλλα και τα άνθη συλλέγονται το καλοκαίρι και οι ρίζες το φθινόπωρο. Θεραπευτική χρήση: Βήχας, δερματοπάθειες, έλκος στομάχου - δωδεκαδακτύλου, κάλοι.

54. Μουριά (Σκαμνιά). Δένδρο ύψος 5-20 μέτρα, που απαντάται στις ορεινές κυρίως περιοχές. Τα φύλλα του είναι βαθυπράσινα, πλατειά, ωοειδή και οδοντωτά. Για πολλά χρόνια τα χρησιμοποιούσαν σαν αποκλειστική τροφή του μεταξοσκώληκος. Η μουριά θεωρείται δένδρο πολύτιμο στη βιομηχανία για το ξύλο της, στη σηροτροφία για το φύλλωμά της, στην ποτοποιϊα για τον καρπό της (Τσίπουρο - Μούρο, κ.λ.π) και στην φαρμακευτική, για τις θεραπευτικές ιδιότητες που έχουν όλα τα μέρη του δένδρου και χρησιμοποιούνται σαν φάρμακα, καθαρτικά, αντιπυρετικά, ανθελμινθικά (Διάρροια, οδοντόπονοι, ταινίες κ.λ.π).

55. Μπελαντόνα - Άτροπος (Μανδραγόρας). Φυτό που απαντάται αυτοφυές, μόνο στις Παρυφές του Τυμφρηστού, στην Οίτη, στον Όλυμπο και στον Παρνασσό. Γενικά θεωρείται φυτό σπάνιο για την Ελληνική χλωρίδα. Η ονομασία του «Άτροπος», αναφέρεται σε μία από τις 3 Μοίρες. Είναι πιθανόν ο «Μανδραγόρας» του Θεοφράστου και ο τρίτος Μανδαγόρας του Διοσκουρίδη, να αναφέρονται στο εν λόγω φυτό. Επίσης, περιγράφεται στον Μεσαίωνα με το όνομα «Άτροπος - Μπελαντόνα». Είναι φυτό πολυετές, ύψους 0,50 - 1,30 μέτρα, έχει χρώμα πράσινο ή ρόδινο και είναι χνουδωτό και δύσοσμο. Έχει φύλλα μεγάλα ωοειδή, ακέραια. Τα άνθη φέρονται συνήθως ανά δύο στις μασχάλες των φύλλων, είναι ερυθροκαστανά ή πρασινωπά σε σχήμα καμπάνας και εμφανίζονται αρχές του καλοκαιριού. Οι καρποί είναι λαμπερές μαύρες ράγες στο μέγεθος του κερασιού και έχουν μία γλυκίζουζα γεύση, είναι όμως εξαιρετικά δηλητηριώδεις και μπορεί να προκαλέσουν το θάνατο. Ολόκληρο το φυτό και οι ρίζες του είναι δηλητηριώδες, λόγω της μεγάλης περιεκτικότητάς του σε «α τ ρ ο π ί ν η», μία ουσία πολύτιμη από φαρμακευτική άποψη, αλλά και πολύ τοξική. Ο Άτροπος - Μανδραγόρας, χρησιμοποιείται για την παρασκευεί φαρμάκων (αντισπασμωδικών, ηρεμιστικών, διεγερτικών), τα οποία χορηγούνται μόνο με ιατρική συνταγή. Θεραπευτική χρήση: Άσθμα, δυσκοιλιότης, επιληψία, ζαλάδες, κοκκύτης, ναυτία κ.λ.π.

56 Νάρκισσος. Ανήκει στην τάξη Λιλιώδη (οικογένεια Αμαρυλλίδες) και περιλαμβάνει, σε αυτοφυόμενη άγρια μορφή, επτά περίπου είδη πολυετών ποωδών βολβόριζων φυτών με τις ονομασίες μανουσάκι, ζαμπάκι, βούτσινο, ίτσο κ.ά. Είναι φυτό ανθεκτικό με χιτωνοφόρο βολβό, άφυλλο υπέργειο βλαστό ύψους 5 - 120 εκατοστομέτρων με ένα ή περισσότερα άνθη στην κορυφή και φύλλα παράρριζα όρθια που εμφανίζονται μαζί με τα άνθη. Τα άνθη του είναι αρωματικά, λευκά, κίτρινα ή ρόζ, συνήθως κρεμαστά. Οι βολβοί του Νάρκισσου είναι δηλητηριώδεις και παλαιότερα το χρησιμοποιούσαν ως καθαρτικό και εμετικό. Σήμερα χρησιμοποιείται βάμμα του βολβού στην ομοιοπαθητική, κατά της ρινίτιδας, της βρογχίτιδας, της διάρροιας κ.ά. Από τα άνθη του εξάγεται αιθέριο έλαιο που χρησιμοποιείται στην αρωματοποιία.

57. Παλαμωνίδα (Ονωνίς). Είναι αυτοφυόμενο φυτό, γνωστό επίσης σαν γαϊδουράγκαθο, παλαμίδι, ανωνίδα, παλαμωνίδα, κ.λπ.. Η ονομασία προέρχεται από την λέξη ό ν ο ς , επειδή το ζώο δείχνει ιδιαίτερη προτίμηση στο φυτό. Γι’ αυτό αναφέρεται η «ο ν ω ν ί ς» του Θεοφράστου και «α ν ω ν ί ς» του Διοσκουρίδη, ο οποίος γράφει ότι το χρησιμοποιούσαν ως διουρητικόν. Το φυτό είναι φρύγανο πολύκλαδο, αγκαθωτό, με χνουδωτό βλαστό. Τα φύλλα του είναι σύνθετα (τρίφυλλα) στη βάση και απλά κατά μήκος του βλαστού μέχρι την κορυφή. Τα κιτρινωπά άνθη του φέρονται στις μασχάλες των φύλλων και εμφανίζονται στο τέλος της ανοίξεως και τις αρχές του καλοκαιριού. Πολύτιμη φαρμακευτικώς είναι η ρίζα του, με διουρητικές και αντιρευματικές ιδιότητες. Οι ρίζες συλλέγονται την άνοιξη ή το φθινόπωρο. Θεραπευτική χρήση : Δυσουρία, λιθίαση, ρευματισμοί.

58. Πεντάνευρο (Πλαντάγκο). Αυτοφυές φυτό γνωστό από την αρχαιότητα, με τις ονομασίες πλατάγινο, ψυλόχορτο, βεντουρόχορτο, αρνώγλωσσο, πεντάνευρο. Είναι φυτό ετήσιο, ύψους 0,10 - 0,30 μέτρα, με βλαστό όρθιο, τριχωτό. Έχει φύλλα λογχοειδή, αντίθετα και άνθη φερόμενα πολλά μαζί κατά κεφαλές. Τα σπέρματα και τα φύλλα του έχουν πολύτιμες στυπτικές, αντισπασμωδικές και μαλακτικές ιδιότητες. Τα φύλλα του συλλέγονται την άνοιξη και τα σπέρματα τέλος φθινοπώρου. Θεραπευτική χρήση : Αιμοραγίες, δερματοπάθειες, ελεφαντίαση, επιληψία, κατάγματα.

59. Πλάτανος ή Πλατάνι. Αυτοφυές φυλλοβόλο δένδρο, που απαντάται σε εδάφη πλούσια σε νερό. Το ύψος του ίσως ξεπερνάει τα 50 - 60 μέτρα και είναι αιωνόβιο φυτό. Σύμφωνα με την επιστημονική ταξινόμηση, ανήκει στο γένος αγγειόσπερμων δικότυλων φυτών και στην τάξη «αμιαμηλιώδη» της οικογένειας πλατανίδες. Είναι γνωστός από την αρχαιότητα με το όνομα «πλατανιστός». Η ονομασία «πλάτανος», που χρησιμοποιείται στην Νέα Ελληνική είναι υστερογενής. Το όνομα προέρχεται από την λέξη «πλατύς», πλατιά φύλλα ή πλατύς φλοιός ή πλατύς ίσκιος. Ο πλάτανος είναι σύμβολο ζωής και λεβεντιάς, δένδρο ευλογημένο λόγω του προστατευτικού του όγκου πάνω από τους ανθρώπους. Από φαρμακευτική άποψη θεωρείται πολύτιμος ο καρπός του, που χρησιμοποιείται για την θεραπεία της υπερτροφίας του «καλοήθη» προστάτη. Ένα φλιντζάνι την ημέρα αφέψιμο, πιστεύεται ότι συρρικνώνει τον διογκωμένο καλοήθη προστάτη.

60. Πουλμοναρία (Πνευμονική). Πρόκειται για πολυετές φυτό, που αυτοφύεται σε δασοσκεπείς και σκιερές περιοχές με το κοινό όνομα «Πνευμονική». Έχει βλαστό τριχωτό, φύλλα τραχειά με λευκά στίγματα και άνθη στην αρχή ερυθρά και αργότερα κυανοϊώδη. Ανθίζει στο τέλος της ανοίξεως ή στις αρχές του καλοκαιριού και όλο το φυτό έχει φαρμακευτικές ιδιότητες. Όλα τα μέρη του φυτού και κυρίως τα φύλλα, περιέχουν βλεννώδεις ουσίες, πυριτικό οξύ, δεψικές ουσίες και σαπωνίνες. Το σχήμα των φύλλων του θεωρήθηκε ότι έμοιαζε με αυτό του άρρωστου πνεύμονα και με βάση την πολύ διαδεδομένη δοξασία ότι τα φυτά που μοιάζουν με κάποιο όργανο του ανθρωπίνου σώματος μπορούν να θεραπεύσουν το όργανο αυτό, το φυτό χρησιμοποιείται στη λαϊκή ιατρική, καθώς και στην ομοιπαθητική με την μορφή αφεψήματος νωπών φυτών κατά του βρογχικού κατάρρου, των αιμοπτύσεων και γενικότερα κατά των παθήσεων του αναπνευστικού συστήματος. Χρησιμοποιείται επίσης κατά των αιμορροϊδών και της διαρροίας.

61. Πουλσατίλλα (Ανεμώνη). Πρόκειται για φυτό που ανήκει στο γένος «Ρανουνκουλίδες» με το κοινό όνομα «Ανεμώνες». Η οικογένεια περιλαμβάνει 150 περίπου είδη πολυετών ποωδών φυτών, από τα οποία 5 - 6 περίπου είδη, αυτοφύονται σε υγρές και δασικές εκτάσεις στις «Παρυφές του Τυμφρηστού». Τα φύλλα είναι πτεροειδώς ή παλαμοειδώς διηρημένα και φέρουν μεταξωτές τρίχες. Τα άνθη είναι ελκυστικά, φύονται μεμονωμένα και το χρώμα τους ποικίλλει από ερυθρά ή ερυθροϊώδη ή ρόδινα ή ρόζ, έως μώβ, κυανοϊώδη, κίτρινο ή λευκό. Είναι φυτό τοξικό και προκαλεί σοβαρές πεπτικές διαταραχές στα ζώα εάν φαγωθεί νωπό. Επίσης μπορεί να προκαλέσει φλύκταινες στο δέρμα όταν έλθει σε επαφή. Οι βλενώδεις ουσίες που περιέχουν όλα τα μέρη του φυτού χρησιμοποιούνται στην φαρμακευτική και την Ομοιοπαθητική.

62. Πουρνάρι (πρίνος). Αειθαλές δένδρο, με φύλλα μικρά δερματώδη, πριονωτά, αγκαθωτά και ο καρπός του είναι το βαλανίδι. Πρόκειται για ένα είδος Βαλανιδιάς που όπως είναι γνωστό, γενικώς ή Βαλανιδιά, ήταν αφιερωμένη στο Δία και οι αρχαίοι απέδιδαν σ’αυτή τη δύναμη να χρησμοδοτή. Όλα τα μέρη του δένδρου, είναι πολύτιμα, στη βιομηχανία ξύλου, στη βυρσοδεψία και στη Φαρμακευτική. Ο φλοιός έχει ουσίες «δεψικές» που χρησιμοποιούνται στη βυρσοδεψία. Η ρίζα του έχει πολύτιμες τονωτικές, ορεκτικές, αντισπασμωδικές, και καταπραϋντικές ιδιότητες που χρησιμοποιούνται στη φαρμακευτική (Η συγκομιδή της ρίζας γίνεται το φθινόπωρο). Θεραπευτική χρήση : Άσθμα, ατονία, έλκος στομάχου - δωδεκαδακτύλου, ίκτερος, όγκοι, φακίδες, φυματίωση, χλώρωση.

63. Πράσο. Διετές φυτό, με στενό και μακρύ βλαστό, αποτελούμενο από τους κολεούς των φύλλων. Εκτός από την διαιτητική του αξία σαν λάχανικό, το πράσο έχει και φαρμακευτική αξία. Είναι φάρμακο αποτελεσματικό εναντίον της αθρίτιδος, της αρτιοσκληρώσεως και της λιθιάσεως. Επίσης ευεργετικό στην καρδιά, χωνευτικό και δροσιστικό. Θεραπευτική χρήση: Αθρίτιδα, αρτηριοσκλήρωση, λιθίαση, βρογχοκήλη, λαρρυγγίτιδα, φαριγγίτιδα.

64. Πτελιά ή Φτελιά. Δένδρο ύψους 50 μέτρων περίπου, γνωστό και ως φτελιός, πτελιά, βρυσσός, καραγάτσι (Ο Όμηρος την αναφέρει «πτελέη»). Ο κορμός του δένδρου είναι ευθύς, πολύκλαδος, και φέρει πολλές παραφυάδες. Έχει φύλλα πλατειά, ωοειδή, ασύμμετρα στη βάση, με χνουδωτό μίσχο. Τα άνθη του είναι ερυθρωπά, κατά δέσμες στις μασχάλες των φύλλων και εμφανίζονται νωρίς την άνοιξη. Όλα τα μέρη του είναι φαρμακευτικά. Ο φλοιός έχει στυπτικές, διουρητικές και τονωτικές ιδιότητες, ενώ τα φύλλα θεωρούνται πολύ καλά καθαρτικά. Θεραπευτική χρήση : έκζεμα.

65. Ραδίκι. Φυτό αυτοφυόμενο, γνωστό με τα ονόματα πικρολίδι, πικραλίδα, αγριοπικραλίδα, παπαδουλιά, πικροράδικο. Ο βλαστός του φθάνει σε ύψος 1 μέτρο περίπου και είναι όρθιος, πολύκλαδος, τριχωτός, ή χνουδωτός. Έχει φύλλα ποικιλόμορφα και άνθη κυανά (πολύ σπάνια και λευκορόδινα). Οι τονωτικές ορεκτικές και αντιπυρετικές ιδιότητες του ραδικιού αναφέρονται όχι μόνο στα φύλλα και τη ρίζα του, αλλά σ’ολόκληρο το φυτό. Η ρίζα συλλέγεται οποιαδήποτε εποχή. Θεραπευτική χρήση : Ηπατικές, παθήσεις, λειχήνες προσώπων, πυρετός.

66. Ράμνος (Βουρβουλιά). Φυτό (θάμνος) αυτοφυόμενος σε ορεινές περιοχές. Έχει ύψος 1- 4 μέτρα περίπου, φύλλα ωοειδή, στιλπνά και καρπούς σφαιρικούς, μελανοϊώδεις. Τα άνθη φέρονται κατά ομάδες στις μασχάλες των φύλλων και εμφανίζονται αργά την άνοιξη. Οι υπακτικές ιδιότητες του φλοιού του Ράμνου είναι γνωστές από παλιά. Η συλλογή του φλοιού γίνεται τον Οκτώβριο ή τον Νοέμβριο. Εκτός από την φαρμακευτική του αξία, ο Ράμνος είναι επίσης πολύτιμος σαν φυτό καλλωπιστικό, χάρη στο ωραίο φύλλωμά του. Θεραπευτική χρήση : Δηλητηριάσεις, δυσκοιλιότης.

67. Ρίγανη (Ορίγανος). Φυτό φρυγανώδες, αρωματικό και φαρμακευτικό. ΄Εχει ύψος 0,30 - 0,80 μ., βλαστό πολύκλαδο, τριχωτό και φύλλα ωοειδή, τριχωτά στην επιφάνεια. Τα άνθη είναι λευκά, φέρονται στις άκρες των βλαστών και είναι σε πλήρη άνθηση το καλοκαίρι. Το όνομα προέρχεται από τις λέξεις «όρος» = βουνό και «γάνος» = λαμπρότητα, κάλος, ευφροσύνη, δηλαδή αυτό που λάμπει στα βουνά. Στην αρχαιότητα πλέκετο στο στεφάνι των νυμφευόμενων. Ο Αριστοτέλης αναφέρει ότι οι χελώνες, όταν καταπίνουν ένα φίδι, τρώνε αμέσως ρίγανη για να μην πεθάνουν, επειδή η ρίγανη είναι αντίδοτο στο δηλητήριο. Υπάρχει μία σύγχυση με την ονοματολογία της ρίγανης. Συγκεκριμένα πολλά φυτά με παρόμοιο άρωμα ονομάζονται ρίγανη, όμως η πραγματική ρίγανη είναι αυτή που αυτοφύεται στις παρυφές του Τυμφρηστού και γενικότερα στην Στερεά Ελλάδα και η οποία χρησιμοποιείται ευρέως στην Μαγειρική (Σαλάτες, ψητά στη σχάρα κ.λ.π. Το αιθέριο έλαιο που περιέχει το φυτό, έχει ιδιότητες στομαχικές, τονωτικές, αποχρεμτικές, αντισπασμωδικές και εφιδρωτικές. Το φυτό συλλέγεται σε πλήρη άνθηση και αφού γίνει η αποξήρανση, σε σκιερό μέρος, αφαιρούνται οι βλαστοί (κοτσάνια) και τοποθετείται σε δοχείο (βάζο από γυαλί και όχι πλαστικό, διότι η μεγάλη οξύτητα της ρίγανης διαβρώνει το πλαστικό και μεταφέρονται πλαστικές ουσίες στις τροφές.). Θεραπευτική χρήση: Άσθμα, βήχας, βρογχίτιδα, γαστρίτιδα, διάρροια, δυσεντερία, δηλητηριώδη δαγκώματα, οδοντόπονοι, χλώρωση κ.ά. Επίσης, η ρίγανη διευκολύνει την πέψη, καταπολεμά την δυσκοιλιότητα, είναι καλό δυναμωτικό και φίλος για τους πνεύμονες στις χρόνιες βρογχίτιδες. Έχει διεργετικές ιδιότητες και βοηθά άτομα που υποφέρουν από κόπωση.

68. Σαπωνάρια (Σαπουνόχορτο). Πολυετές φυτό αυτοφυόμενο, γνωστό με τα ονόματα σαπουνόχορτο, καλοστρούθι κ.ά. Ο Διοσκουρίδης το ονομάζει «Στρούθιον». Έχει ύψος 0,30 – 0,60 μ. και φύλλα μεγάλα, αντίθετα και λογχοειδή. Τα άνθη του είναι ρόδινα ή λευκά και εμφανίζονται στις αρχές του καλοκαιριού. Είναι φυτό φαρμακευτικό λόγω της τοξικής σαπωνίνης που περέχει. Η σαπωνίνη έχει ιδιότητες καθαρτικές, τονωτικές, εφιδρωτικές, αιμοστατικές κ.λ.π. Όλα τα μέρη του φυτού και ιδίως οι ρίζες του περιέχουν μεγάλη ποσότητα σαπωνίνης, που αποτελούν το γνωστό «τσουένι» (σαπωνόρριζα ή χαλβαδόρριζα). Τα φύλλα και τα άνθη συλλέγονται κατά την περίοδο της ανθήσεως, οι ρίζες το φθινόπωρο. Θεραπευτική χρήση : Αιμοραγίες, δυσκοιλιότης, στηθάγχη.

69. Σέλινο. Διετές αρωματικό φυτό ύψους 0,30 – 0,80 μ.. Έχει βλαστό πολύκλαδο, φύλλα παχειά και άνθη λευκά μικρά, που εμφανίζονται κατά το τέλος της ανοίξεως. Όλα τα μέρη του Σέλινου θεωρούνται φαρμακευτικά με διουρητικές, τονωτικές, διεργετικές, αντιπυρετικές, αντιρευματικές κ.ά. ιδιότητες. Ιδιαιτέρως πολύτιμοι είναι οι σπόροι, που συλλέγονται κατά τα μέσα του καλοκαιριού. Θεραπευτική χρήση : Διαβήτης, διάρροια, ίκτερος, καχεξία, λιθίαση, μαστίτις, πυρετός, σεξουαλική ανικανότητα, σεξουαλική ψυχρότητα, σκορβούτο, υδρωπικία, αρτηριακή υπέρταση, χιονίστρες κ. ά.

70. Σερνικοβότανο ή Όρχις. Πολυετές φυτό που απαντάται σε ορεινούς χλοώδεις και δασοσκεπείς τόπους σε 35 περίπου είδη (Ορισμένα είδη καλλιεργούνται ως καλλωπιστικά). Έχει ύψος 0,10 - 0,50 μέτρα και φύλλα λογχοειδή, με καστανέρυθρες κηλίδες. Τα άνθη του είναι ερυθρωπά ή λευκά και φέρονται πολλά μαζί, κατά τις αρχές του καλοκαιριού. Οι ριζοκόνδυλοι του φυτού περιέχουν θρεπτικό άμυλο, συγκομίζονται στα μέσα του καλοκαιριού και λαμβάνεται καλής ποιότητος «σαλέπι» που έχει ευρεία εφαρμογή στη φαρμακευτική. Επίσης, παρασκεύαζεται εύγευστο ρόφημα που μαλακώνει το λαιμό και ανακουφίζει το στομάχι. Είναι ιδανικό για όσους πάσχουν από άσθμα, όπως επίσης μπορεί να χρησιμοποιηθεί πρίν από τον ύπνο - σαν ηρεμιστικό - γιατί δεν περιέχει τεϊνη ή καφεϊνη.

71. Σίλυβο (Γαϊδουράγκαθο). Διετές φυτό γνωστό σαν γαϊδουράγκαθο , όμως οι αρχαίοι το ονόμαζαν «Σίλυβο». Έχει ύψος 0,50 – 1,50 μέτρα και βλαστό όρθιο διακλαδισμένο. Τα φύλλα του είναι μεγάλα, με λευκές κηλίδες στην επάνω επιφάνεια. Τα πορφυρϊώδη άνθη του φέρονται στο άκρο του βλαστού και εμφανίζονται στις αρχές του καλοκαιριού. Τα τριφερά φύλλα του φυτού τρώγονται είτε ωμά είτε μαγειρευμένα. Οι ρίζες και οι σπόροι του έχουν πολύτιμες θεραπευτικές ιδιότητες εφιδρωτικές, αιμοστατικές, καταπραϋντικές κ.λ.π. Η ρίζες συλλέγονται κατά τα μέσα του φθινοπώρου και οι σπόροι κατά τα μέσα του καλοκαιριού. Θεραπευτική χρήση : κατά της χολιστερίνης (Φάρμακο SILIMARIN), κατά της Δυσεντερίας κ.λ.π.

72. Σινάπι (Βρούβες). Είναι ετήσια αυτοφυή ποώδει φυτά, ύψους 0,30 - 0,80 μ. Ο βλαστός τους φέρει αραιές τρίχες και τα φύλλα είναι οδοντωτά. Τα κίτρινα άνθη τους εμφανίζονται στις αρχές του καλοκαιριού. Υπάρχουν δύο είδη σιναπιού, το λευκό και το μαύρο και είναι γνωστά με τα κοινά ονόματα αγριόβρουβες, βρούβες, λαψάνες. Τα είδη αυτά αναφέρονται από τον Θεόφραστο και τον Διοσκουρίδη, με το όνομα Σινάπι ή Νάπι. Οι φαρμακευτικές τους ιδιότητες αναφέρονται στους σπόρους και το αιθέριο έλαιο. Χρησιμότης : Σκορβούτο.

73. Σκόρδο. (Άλλιο το εδώδιμο). Το σκόρδο είναι γνωστό από την αρχαιότητα. Ο Διοσκουρίδης το ονομάζει Σκόροδον ή Σκόρδο. Καταναλίσκεται είτε χλωρό (φύλλα) είτε ξερό (βολβός), κυρίως σαν άρτυμα στα φαγητά. Το ύψος του φθάνει τα 0,20 - 0,40 μ.. Έχει έντονη χαρακτηριστική μυρωδιά και φύλλα επίπεδα, λεία, απλωτά ή διπλωμένα. Τα άνθη είναι λευκά ή ρόδινα. Από φαρμακευτική άποψη, χρησιμοποιείται ο βολβός κατά της υπερτάσεως και της αρθρίτιδος. Χορηγείται επίσης σαν ανθελμινθικό, αντιπυρετικό κ.λ.π. Θεραπευτική χρήση: Αρτηριακή υπέρταση, αμοιβάδωση, αρθρίτιδα, αρτηριοσκλήρωση, βρογχοκήλη, κάλοι, κατάγματα, λαρυγγίτιδα, νευρώσεις, παχυσαρκία, τράχωμα, τυφοειδής πυρετός, φαρυγγίτιδα, φυματίωση. Το σκόρδο έχει αντιπυπερτασική δράση επειδή επιτρέπει τη διαστολή των αγγείων και βελτιώνει την κυκλοφορία του αίματος στις αρτιρίες. Επίσης, έχει παρατηρηθεί ότι όταν λαμβάνεται για μεγάλο χρονικό διάστημα (3 - 4 μήνες), εκτός από την μείωση της πίεσης του αίματος ελαττώνει και την υψηλή χοληστερίνη.

74. Σκόρδο (Άλλιο το άρκτειο). Άγριο σκόρδο, ανθεκτικό πολυετές, ύψος 0,30 - 0,40 μέτρα περίπου. Είναι αυτοφυόμενο σε νοτερό γόνιμο έδαφος και σκιερή θέση. Τα φύλλα του είναι πλατιά, πράσινα και τα άνθη του λευκοί ορμαθοί. Εκτός από την μαγειρική, παλαιότερα το χρησιμοποιούσαν και σαν οικιακό απολυμαντικό υγρό.

75. Σκροφουλαρία ή Χοιράδιο. Πολυετές φυτό, ύψους 0,40 - 0,80 μ., που απαντάται σε υγρούς ορεινούς τόπους. Είναι φυτό δύσοσμο, με φύλλα ωοειδή, πριονωτά που διατάσονται αντίθετα, τετράγωνους βλαστούς και άνθη καστανέρυθρα ή πρασινοκίτρινα, που φύονται σε ταξιανθίες και εμφανίζονται στις αρχές του καλοκαιριού. Στην αρχαιότητα το χρησιμοποιούσαν για την θεραπεία της αρρώστιας που προκαλεί εξόγκωση και σκλήρυνση των αδένων του λαιμού, την «χοιράδωση» (Γι’αυτό και το φυτό ονομάζετο «Χοιράδιο»). Σήμερα στη φαρμακευτική χρησιμοποιούνται τα φύλλα του φυτού, που συλλέγονται δύο φορές το χρόνο, πρίν ανθίσουν ή και ολόκληρο το φυτό σε χλωρή κατάσταση. Θεραπευτική χρήση : Χοιράδωση, αιμορροϊδες, φαγούρα.

76. Σκορπίδι (Τσέτεραχ). Πολυετές αυτοφυόμενο φυτό. Έχει φύλλα λογχοειδή, λεία στην επάνω επιφάνεια και πολύ τριχωτά στην κάτω. Είναι γνωστό σαν χρυσόχορτο, σκορπίδι, Τσετεράχ κ.ά. (Στο φυτό αναφέρεται το «Α σ π λ ή ν ι ο» του Διοσκουρίδη). Τα φύλλα του έχουν αποχρεμπτικές, διουρητικές και ανθελμινικές ιδιότητες. Θεραπευτική χρήση : Βήχας, κυστίτιδα, νεφρίτιδα, διόγκωση σπλήνας, έλκος στομάχου - δωδεκαδακτύλου κ.λ.π.

77. Σπαθόχορτο ( Υπερικό ). Έχει  ύψος 0,20 - 0,80 μέτρα . Ο βλαστός  του  είναι  όρθιος, ισχυρός, με  φύλλα ωοειδή (τα φύλλα θρυμματισμένα αναδύουν μυρωδιά όμοια με θυμίαμα). Στην  κάτω  επιφάνεια  των  φύλλων  υπάρχουν  πολλά  διαφανή  και  προς  τα  άκρα  μελανά  στίγματα. Τα  άνθη (κίτρινα) φέρονται  κατά δέσμες και ανθίζουν το καλοκαίρι μέχρι τις αρχές φθινοπώρου. Ανήκει  στα  φυτά  της Ελληνικής χλωρίδος και φέρεται με τα κοινά ονόματα βάλσαμο, χελωνοχόρταρο, βαλσαμάκι, σπαθόχορτο, λειχηνόχορτο, περίκη, βότανο Ιωαν.Προδρόμου. Οι φαρμακευτικές του ιδιότητες (εμμηναγωγοί, διουρητικές, αιμοστατικές) αναφέρονται κυρίως στα άνθη, τους ανθοφόρους βλαστούς και στα φύλλα. Τα φαρμακευτικά μέρη συλλέγονται κατά τα μέσα καλοκαιριού, αποξηραίνονται, τοποθετούνται σε βάζο και αποθηκεύονται σε σκοτεινό ξηρό μέρος. Για την παρασκευή βαλσαμέλαιου συλλέγουμε τις καρποφόρες ανθισμένες κορυφές του φυτού, τις τοποθετούμε σε φιάλη με ελαιόλαδο (120g από ανθισμένες κορυφές για κάθε μισό λίτρο ελαιόλαδο), το αφήνουμε 3 μήνες περίπου στον ήλιο και το λάδι αυτό (βαλσαμέλαιο), το χρησιμοποιούμε εξωτερικά για νευραλγίες, ισχιαλγίες, τραύματα, κιρσούς, έλκη, ηλιακά εγκαύματα κ.ά, αλλά και εσωτερικά για παθήσεις συκωτιού, στομαχικές και εντερικές παθήσεις, χρόνια κόπωση, θρομβόσεις κ.ά. Θεραπευτική χρήση: Τραύματα, εγκαύματα, φαγούρες, τσιμπήματα εντόμων, αιμόπτυση, δυσεντερία, ελκος στομάχου, παθήσεις γαστρεντερικού σωλήνα, πνευμονικές ενοχλήσεις, αγχώδεις διαταραχές, κατάθληψη (ονομάζεται και εναλλακτικό Prozac), δύσπνοια, θρόμβωση, ρευματισμούς, αθριτικά κ.ά. Προσοχή όμως όταν έχουμε πάρει  βαλσαμόχορτο δεν εκθέτουμε  ποτέ το σώμα μας στο ηλιακό φώς διότι η φωτοτοξικότητά του μπορεί να προκαλέσει εγκαύματα στο δέρμα μας. Γι’αυτό τόσο το αφέψημο (βαλσαμόχορτο) όσο και το βαλασαμέλαιο (επαλείψεις και εσωτερική λήψη), γίνεται το βράδυ. Επίσης, σε περίπτωση που λαμβάνονται άλλα φάρμακα πρέπει να ενημερώνεται ο γιατρός ή ο φαρμακοποιός.

78. Σπανάκι. Είναι το γνωστό μονοετές φυτό, με τα μεγάλα φύλλα. Κατά την άνθηση εμφανίζεται βλαστός αυλακωτός και κοίλος, με άνθη πρασινωπά, φερόμενα κατά δέσμες. Τα φύλλα του, εκτός του ότι παρέχουν εύγευστη, θρεπτική και υγιεινή τροφή, έχουν και θεραπευτικές ιδιότητες (τονωτικές, διουρητικές, καταπραϋντικές). Περιέχουν πάρα πολύ σίδηρο και ενδείκνυται η χορήγησή τους σε άτομα που πάσχουν από αναιμία. Θεραπευτική χρήση : Αναιμία, ατονία.

79. Σπαράγγι. Είναι πολυετές φυτό, με βλαστό πολύκλαδο, κυλινδρικό και λείο, 050 – 1. μ περίπου. Έχει φύλλα μακριά, γραμμοειδή κατά δέσμες και πρασινοκίτρινα άνθη ανά δύο στις μασχάλες των φύλλων. Συνήθως καλλιεργείται για τους σαρκώδεις βλαστούς του, όμως απαντάται και αυτοφυές σε διάφορες περιοχές. Δεν είναι πολύτιμο μόνο σαν λαχανικό, αλλά έχει και φαρμακευτικές ιδιότητες (διουρητικές, δυναμωτικές, ορεκτικές), ιδίως η ρίζα και οι τρυφεροί βλαστοί του. Γι’αυτό πρέπει τα φαρμακευτικά μέρη του φυτού να χρησιμοποιούνται νωπά.Οι ρίζες συλλέγονται στις αρχές του καλοκαιριού. Θεραπευτική χρήση : Βροχίτιδα, δαγκώματα δηλητηριώδη, δηλητηριάσεις, ρευματισμοί, ταχυκαρδία, φυματίωση.

80. Σπάρτο. Είναι ο κοινός θάμνος, τον οποίο οι αρχαίοι ονόμαζαν «Λινόσπαρτον» ή «Σπάρτιον». Το ύψος του φθάνει τα 3 μέτρα, οι βλαστοί του είναι λεπτοί, κυλινδρικοί, σχεδόν χωρίς φύλλα και τα άνθη του κίτρινα, αρωματικά. Είναι φυτό καλλωπιστικό, βιομηχανικό (από τους βλαστούς του παράγεται κλωστική ύλη, από την οποία κατασκευάζονται τα σχοινιά), μελισσοτροφικό και φαρμακευτικό. Περιέχει μία αλκαλοειδή ουσία, την «σπαρτεϊνη», που έχει πολύτιμες διουρητικές , καρδιοτονωτικές και καθαρτικές ιδιότητες. Οι φαρμακευτικές ιδιότητες του αναφέρονται κυρίως στα άνθη. Θεραπευτική χρήση : Χολολιθίαση, υδρωπικία (υδρωπικία είναι η συγκέντρωση νερού σε ένα μέρος του σώματος).

81. Σπληνόχορτο (Σκολοπένδριο). Είναι πολυετές φυτό ύψους 0,10 - 0,80 μ., που απαντάται σε ορεινές και υγρές περιοχές, με τα κοινό όνομα σκολοπέντρι. Έχει μεγάλα, στιλπνά, ωχροπράσινα και λογχοειδή φύλλα και πολλές φορές χρησιμοποιείται για διακόσμηση. Οι θεραπευτικές ιδιότητες των φύλλων του φυτού (αιμοστατικές, διουρητικές, αοχρεμπτικές), ήταν γνωστές από την αρχαιότητα, λόγω της ταννίνης που περιέχουν. Η συλλογή τους γίνεται κατά τα μέσα του καλοκαιριού. Θεραπευτική χρήση : Αιμορραγίες, χολοκιστίτιδα, διάρροιες.

82. Στρύφνος (Σολανό). Είναι ετήσιο, πολύκλαδο φυτό, ύψους 0,20 - 1 μέτρο περίπου, λείο ή αραιώς τριχωτό. Έχει φύλλα βαθυπράσινα, ωοειδή, άνθη μικρά λευκά, εμφανιζόμενα στις αρχές του καλοκαιριού και μαύρο σφαιρικό καρπό. Το συναντάμαι σε πολλές περιοχές με τα κοινά ονόματα, στύφνο, βρωμόχορτο, βρωμοβότανο, αμπελουρίδα. Ο Θεόφραστος και ο Διοσκουρίδης το αναφέρουν με το όνομα «στρύχνος». Το φυτό χαρακτηρίζεται από πολύτιμες φαρμακευτικές ιδιότητες, που οφείλονται στην «σολανίνη» που περιέχει. Στη θεραπευτική χρησιμοποιούνται όλα τα μέρη του φυτού σαν μαλακτικά και καταπραϋντικά, αλλά μόνο κατόπιν ιατρικής υποδείξεως. Θεραπευτική χρήση : Εγκαύματα, έρπης, λειχήνες προσώπου, φαγούρα, πρηξίματα.

83. Συκιά. Είναι δένδρο φυλλοβόλο, ύψους 2 - 5 μέτρα. Ο κορμός και τα κλαδιά έχουν χρώμα γκριζωπό με γαλακτώδη χυμό. Τα φύλλα είναι καρδιοειδή, πεντάβολα ή τρίβολα. Στην Ελλάδα η συκιά ήταν γνωστή από την αρχαιότητα. Η Μυθολογία αναφέρει ότι ο «Τιτάν Συκεύς», μεταμορφώθηκε από την μητέρα του Γή σε Συκιά, για να διασωθεί από την καταδίωξη του Δία. Εκτός από τις ευεργετικές ιδιότητες που έχουν τα σύκα στον οργανισμό (μαλακτικά, καθαρτικά). Οί ιδιότητες αυτές αποδίδονται επίσης στα φύλλα και τον γαλακτώδη χυμό, που λαμβάνεται από τις εντομές των βλαστών. Θεραπευτική χρήση : Βροχήτης, δυσκοιλιότης, ευλογιά, κάλοι, κοκκύτης, κρεατοελιές, κρυολόγημα, ουλίτιδα, συνάχι, φαρυγγίτιδα κ.λ.π.

84. Σύμφυτο ή Στεκούλι. Πολυετές φυτό, αυτοφυόμενο, γνωστό και με το όνομα στεκούλι. Η ονομασία του προέρχεται, κατά τον Διοσκουρίδη, από το συμφύω. Ο Διοσκουρίδης περιέγραψε το φυτό και τις φαρμακευτικές του ιδιότητες και αναφέρει ότι το χρησιμοποιούσαν κατά των πληγών. Το ύψος του φυτού ποικίλλει μεταξύ 0,40– 1 μέτρο. Ο βλαστός είναι ισχυρός πολύκλαδος, τα φύλλα λογχοειδή, παχειά και τα άνθη λευκά, ρόδινα ή ιώδη και εμφανίζονται την άνοιξη. Η ρίζα του έχει φαρμακευτικές ιδιότητες και χρησιμοποιείται ως αιμοστατική, καταπραϋντική, αποχρεμπτική. Η συλλογή μπορεί να γίνει οποτεδήποτε, δεδομένου ότι χρησιμοποιείται κυρίως σε νωπή κατάσταση. Θεραπευτική χρήση: Αιμόπτυση, βήχας, έλκος στομάχου-δωδεκαδακτύλου, κατάγματα, κήλη, μαστίτιδα.

85. Σχοινόπρασο. Το όνομά του προέρχεται από τις λέξεις σχοίνος και πράσο. Είναι πολυετές αυτοφυόμενο φυτό, μέλος της ομάδας των άγριων κρεμμυδιών. Εχει ύψος 0,30 -0,50 μέτρα περίπου, φύλλα πράσινα κυλινδρικά και πορφυρά σφαιρικά άνθη. Είναι από τα αρχαιότερα βότανα και το χρησιμοποιούν για άρωμα κρεμμυδιού, το οποίο όμως είναι πιό ήπιο. Τα φύλλα   του είναι αντισηπτικά, αυξάνουν την όρεξη, συμβάλλουν στην πέψη και θεωρούνται αφροδισιακά. Επίσης είναι καλό αντίδοτο για δηλητήρια και κατάλληλο για τη διακοπή της αιμοραγίας.

86. Τεύκριο (Λαγοτσιμιθιά). Φυτό ποώδες πολυετές , απαντάται κυρίως σε πετρώδεις περιοχές. Είναι γνωστό σαν χαμοδρυά, λαγοτσιμιθιά κ.ά. Ο Διοσκουρίδης το ονομάζει «χαμαιδρύ». Οι βλαστοί του είναι λεπτοί και εκείνοι που βρίσκονται χαμηλά, προς τη βάση του φυτού, έρπουν, ενώ οι της κορυφής είναι όρθιοι. Έχει φύλλα ωοειδή, πριονωτά, δερματώδη και τριχωτά. Τα άνθη του είναι ερυθρωπά και φέρονται υπό μορφήν σταφυλής. Ανθίζει τις αρχές του καλοκαιριού. Από θεραπευτική άποψη, το εκχύλισμα του φυτού συνιστάται κατά δηγμάτων από δηλητηριώδη ζώα, καθώς και για την απομάκρυνση αυτών. Οι ανθισμένες κορυφές του, καθώς και ολόκληρο το φυτό, συλλέγονται κατά το θέρος και χαρακτηρίζονται από ιδιότητες τονωτικές, αντιπυρετικές, διεγερτικές, αντισκορβουτικές, αντιρευματικές κ.λ.π. Θεραπευτική χρήση : Αεροφαγία, αρθρίτιδα, ατονία, δυσπεψία, στομαχόπονος, πυρετός, σκορβούτο και ατμόλουτρο κατά του κρυολογήματος.

87. Τριφύλλι. Το γνωστό πολυετές φυτό, με βλαστό ελαφρώς τριχωτό και φύλλα (τρίφυλλα), με φυλλάρια ωοειδή ή ελειψοειδή. Τα άνθη είναι ερυθρά και σπανιώτερα λευκά και εμφανίζονται την άνοιξη. Τα άνθη του έχουν ιδιότητες καθαρτικές του αίματος, αντισπασμωδικές κ.λ.π. Χρησιμοποιούνται είτε ωμά είτε μετά από ξήρανση. Θεραπευτική χρήση : Άσθμα, λειχήνες προσώπου κ.λ.π.

88. Τσαϊ του Βουνού ή Σιδερίτης. Στην Ελλάδα απαντάται σε 10 είδη στις πλαγιές των βουνών, σε υψόμετρο πάνω από 1700 μέτρα. Σύμφωνα με την Εγκυκλοπαίδεια Πάπυρος – Λαρούς – Μπριτάνικα Τ.46, σελ. 483, το σημαντικότερο Τσάϊ είναι του Βελουχιού, της «Σαράνταινας» και του Παρνασσού. Σύμφωνα με άλλους βοτανολόγους, το Τσάϊ της «Σαράνταινας», που βρίσκεται σε 1920 μ υψόμετρο, είναι το πρώτο σε ποιότητα Τσάϊ στην Ελλάδα. Το φυτό είναι ανθεκτικό αειθαλές, έχει ύψος 0,20 –0,50 μέτρα περίπου, φύλλα επιμήκη γκριζοπράσινα, χνουδωτά και σπονδυλώματα από κιτρινωπά άνθη που βρίσκονται στις άκρες των βλαστών και ανθίζουν στα μέσα του καλοκαιριού. Η συλλογή των ανθισμένων βλαστών, γίνεται όταν ολοκληρωθεί η ανθοφορία, έν συνεχεία ξηραίνονται σε σκιερό μέρος. Το «Τσάϊ του βουνού» είναι σπουδαίο φαρμακευτικό φυτό, με ιδιότητες αντισπασμωδικές, στομαχικές, απολυμαντικές, καταπραϋντικές, διουρητικές, αντιπυρετικές, τονωτικές κ.λ.π.. Το αρωματικό έγχυμά του, μαζί με μέλι, αποτελούσε ανέκαθεν την αγαπημένη συνταγή, για τα κρυολογήματα, τον βήχα και την γρίππη. Το τσάϊ του βουνού, εκτός από γευστικό και υγιεινό ρόφημα, έχει μεγάλη περιεκτηκότητα σε σίδηρο και πίνεται ζεστό ή κρύο χειμώνα και καλοκαίρι.

89. Τσουκνίδα. Πολυετές φυτό αυτοφυόμενο, με βλαστό βαθυπράσινο, ισχυρό, ύψους μέχρι ένα μέτρο. Έχει μεγάλα ωοειδή και οδοντωτά φύλλα. Όλα τα μέρη του φυτού φέρουν κοίλες τρίχες που περιέχουν οξύ. Σ’αυτό το οξύ οφείλεται ο κνησμός, που αισθάνεται κανείς όταν ακουμπήση τσουκνίδα. Ο χυμός από τα φύλλα και τα σπέρματα του φυτού έχουν πολύτιμες φαρμακευτικές ιδιότητες, κυρίως αιματοστατικές, αντισπασμωδικές, αντιρευματικές, διεργετικές, διουρητικές, υποτασικές, κ.λ.π. Επίσης, παρασκευάζονται διάφορα σαμπουάν. Στους αρχαίους χρόνους το φυτό το χρησιμοποιούσαν στη Φαρμακευτική σε περιπτώσεις παραλυσίας, λήθαργου ή αποπληξίας. Θεραπευτική χρήση σήμερα : Αναιμία, αποστήματα, αρθρίτις, γάγγραινα, κυστίτις, ορχίτις, παράλυση, ρευματισμοί, σεξουαλική ανικανότητα, σεξουαλική ψυχρότητα, αρτηριακή υπέρταση κ.ά. Επίσης, η Τσουκνίδα είναι πλούσια σε βιταμίνες Α, Β, C, μέταλα και βοηθάει στο αδυνάτισμα και την ενίσχυση του οργανισμού. Το αφέψημα από φύλλα τσουκνίδας συνιστάται ως διουριτικό και καθαρτικό.

90. Υοσκύαμος (Δαιμοναριά). Φυτό αυτοφυόμενο, γνωστό με τις ονομασίες δαιμοναριά, γέρος, γερούλι, μηλόχορτο, γλυκύαμος, στρουμπάρα κ.ά. Η ονομασία προέρχεται από τις λέξεις «ύος» = μαύρος και «κύαμος». Οι φαρμακευτικές του ιδιότητες ήταν γνωστές στον Διοσκουρίδη και τον Πλίνιο. Είναι ετήσιο ή διετές φυτό, πολύ βαρύοσμο κατ’εξοχήν φαρμακευτικό και ιδιαίτερα δηλητηριώδες. Όπως και ο Μανδραγόρας, είναι φαρμακευτικό– μαγικό βότανο, το χρησιμοποιούσαν οι μάγισσες υπό μορφήν αλοιφής. Έχει ιδιότητες ναρκωτικές και παραισθησιογόνες και λέγεται ότι το χρησιμοποιούσε η Πυθία στο Μαντείο των Δελφών για να προλέγει το μέλλον. Οι ιδιότητες του αυτές οφείλονται στην «υοσκυαμίνη», μία αλκαλοειδή ουσία που περιέχει. Το ύψος του φυτού φθάνει τα 0,80 μέτρα περίπου. Έχει βλαστό όρθιο, ισχυρό, και φύλλα ωοειδή λοβωτά. Τα άνθη του είναι μελανο-ϊώδη και εμφανίζονται το καλοκαίρι. Έχει ιδιότητες καταπραϋντικές, αντισπασμωδικές, αντινευραλγικές. Χρησιμοποιούνται τα φύλλα, που συλλέγονται την άνοιξη, πρίν ανθήσει το φυτό, καθώς και οι σπόροι του. Θεραπευτική χρήση : Άσθμα, επιληψία, νευραλγία, σπασμοί, υστερία, ευερεθιστικότητα, παραφροσύνη. Επίσης χρησιμοποιείται εξωτερικά σε αναλγητικά σκευάσματα για την ανακούφιση ρευματισμών και αρθρίτιδας.

91. Φλαμουριά (Τίλιο). Πρόκειται για δένδρο ύψους 40 μέτρων περίπου και είναι γνωστό σαν τίλιο, φιλύρα, φιλουρία κ.ά. Έχει φύλλα καρδιοειδή και πριονωτά. Τα άνθη του είναι μελιτογόνα και φαρμακευτικά και εμφανίζονται στα μέσα του καλοκαιριού. Τα άνθη και τα φύλλα του έχουν διουρητικές, αντισπασμωδικές, αποχρεμπτικές, μαλακτικές και καταπραϋντικές ιδιότητες και χρησιμοποιούνται ευρύτατα στη φαρμακοποιϊα. Θεραπευτική χρήση : Γαστραλγία, αρτηριοσκλήρωση, γρίππη, γαστρίτιδα, ισχιαλγία, τέτανος, υποχονδρία, υστερία, φακίδες κ.λ.π.

92. Φλισκούνι. Είναι πολυετές αυτοφυόμενο αρωματικό φυτό, με τα ονόματα φλισκούνι, φλεσκούνι, βληχώνι, βληχούνι, γληφώνι, γληχούνι, λιβανόχορτο ή αγριορίγανη κ.λ π. Έχει βλαστό όρθιο, λείο ή τριχωτό, τα άνθη είναι από μώβ έως ρόδινα ή ιώδη. Τα άνθη φέρονται κατά πυκνές δέσμες στις μασχάλες των φύλλων και ανθίζουν από το τέλος της ανοίξεως μέχρι το τέλος του καλοκαιριού. Τα άνθη και τα φύλλα του φυτού έχουν πολύτιμες μαλακτικές και αποχρεμπτικές ιδιότητες και χρησιμοποιείται στη φαρμακευτική. Επειδή έχει ιδιότητες συγγενείς με την «μέντα», μπορεί να χρησιμοποιείται αντί γι’αυτή.

93. Φλώμος (Γλώσσα). Διετές φυτό, ύψους 0,50 - 2 μέτρα περίπου, με βλαστό χνουδωτό, φύλλα παχειά, ωοειδή ή λογχοειδή και άνθη ωχροκίτρινα, υπό μορφήν στάχυος καί εμφανιζόμενα τέλος ανοίξεως. Φαρμακευτικώς χρησιμοποιούνται τα άνθη, τα φύλλα και οι ρίζες του, για την παρασκευή σκευασμάτων μαλακτικών, διουρητικών, αντιβηχικών, καταπραϋντικών. Τα φύλλα συλλέγονται όταν αποκτήσουν το τελικό τους μέγεθος. Τα άνθη αμέσως μόλις εκπτυχθούν και έν συνεχεία ξηραίνονται. Οι ρίζες του συλλέγονται αργά το φθινόπωρο. Θεραπευτική χρήση : Αιμορροϊδες, βήχας, εγκαύματα, εξανθήματα, καλόγηροι, κρυολόγημα, λαρυγγίτιδα, λειχήνες προσώπου, ρευματισμοί, φαγούρα.

94. Φραγκοσταφυλιά (Λαγοκερασιά). Είναι πολύκλαδος αγκαθωτός θάμνος ύψους 1-1,5 μ. με ισχυρά κλαδιά και φύλλα σχεδόν δισκοειδή με 3-5 λοβούς χνουδωτούς από κάτω και με άνθη πρασινοκίτρινα σε κρεμαστό βότρυ. Ο εδώδιμος καρπός είναι βαθυκόκκινος ή μαύρος, σαρκώδης, σφαιρικός. Ο καρπός του είναι πλούσιος σε βιταμίνι C και χρησιμοποιείται σε κομπόστες, στην ποτοποιία, την οινοποιία και στη φαρμακευτική. Από τα φύλλα λαμβάνεται κίτρινη χρωστική ουσία.

95. Φουμαρία (Χιονίστρα). Ο Διοσκουρίδης το ονομάζει καπνίτη, καπνό, καπνογόργιον. Είναι φυτό που απαντάται σε πολλές περιοχές της Ελλάδος. Ο βλαστός του είναι όρθιος, έρπει ή αναρριχάται. Έχει φύλλα πτεροσχιδή και άνθη ερυθρωπά. Ανθίζει από τα μέσα της ανοίξεως μέχρι τα μέσα του φθινοπώρου. Από φαρμακευτική άποψη ενδιαφέρον παρουσιάζουν τα άνθη και τα φύλλα, έχουν ιδιότητες τονωτικές, καθαρτικές, διουρητικές, κατευναστικές, υπνωτικές κ.λ.π. Η συγκομιδή γίνεται κατά το καλοκαίρι και ακολουθεί ξήρανση. Θεραπευτική χρήση : Δυσπεψία, ηπατικές παθήσεις, λειχήνες προσώπου, σκορβούτο, ψωρίαση.

96. Φράξινος (Μέλεγος). Πρόκειται για δένδρο (θάμνο), που φθάνει τα 10 μέτρα περίπου και είναι γνωστός σαν μέλεγος, φράξος, μελιά, μελιός κ.ά. Είναι γνωστός από την αρχαιότητα με το όνομα «μελία ή μελίη», όπως το αναφέρει ο Όμηρος. Η χρήση του στη φαρμακευτική είναι γνωστή από την εποχή του Διοσκουρίδη, ο οποίος αναφέρει τις θεραπευτικές ιδιότητες των φύλλων και του φλοιού του. Ο κορμός του έχει χρακτηριστικό καφέ χρώμα και τα φύλλα του είναι σύνθετα, αποτελούμενα από 5-9 φυλλάρια, ωοειδή, πριονωτά, λεία, στην επάνω επιφάνεια και χνουδωτά στην κάτω. Έχει άνθη λευκά, αρωματικά, εμφανιζόμενα κατά το τέλος ανοίξεως και αρχές του καλοκαιριού. Ο φλοιός και τα φύλλα του, χρησιμοποιούνται στη φαρμακευτική. Ιδιαίτερα χρήσιμος είναι ο φλοιός του, απ’ όπου λαμβάνεται το «θαυματουργό» φαρμακευτικό υγρό, το οποίο χρησιμοποιείται σαν καθαρτικό. Θεραπευτική χρήση : Βήχας.

97 Φροξυλιά (Σαμπούκος). Θάμνος αυτοφυόμενος, φυλλοβόλος και γνωστός με τα ονόματα κουφοξυλιά, φροξυλιά, αφροξυλιά. Το ύψος του φθάνει τα 8-9 μέτρα, οι βλαστοί του είναι γκριζωποί και τα φύλλα του σύνθετα, βαθυπράσινα. Έχει άνθη λευκά, αρωματικά και καρπούς μελανούς. Τα άνθη της Φροξυλιάς (Σαμπούκου) χρησιμοποιούνται ευρύτατα στην φαρμακοποιϊα καθώς αρωματίζουν διάφορα οινοπνευματώδη ποτά. Τα φρέσκα άνθη είναι άριστα εμετοκαθαρτικά, ενώ όταν ξεραθούν αποκτούν εφιδρωτικές ιδιότητες. Πολύτιμα επίσης είναι τα φύλλα, που συλλέγονται τέλος ανοίξεως, ο φλοιός των νεαρών βλαστών και οι καρποί του. Θεραπευτική χρήση : Γρίππη, εγκαύματα, ερυσίπελας, ηλιοεγκαύματα, καλόγηροι, κρυολόγημα, στηθάγχη, υδρωπικία, φακίδες κ.λ.π.

98. Φτέρη. Πολυετής αυτοφυής πόα φυτό, που απαντάται στις πλαγιές των «Κοκκαλίων» και σε όλες ορεινές περιοχές. Είναι γνωστή επίσης σαν αρρενόπτερις, φτέρα κ.ά. Ο Διοσκουρίδης την αναφέρει «πτέριν» και αποτελούσε ένα από τα αρχαιότερα φαρμακευτικά φυτά. Ο Πλίνιος διακρίνει δύο είδη φτέρες, την αρσενική και τη θηλική. Ο Γαληνός και ο Αέτιος το αναφέρουν ως «ανθελμινθικόν» φάρμακο. Έχει φύλλα μεγάλα, σύνθετα, με φυλλάρια λοβωτά. Η κάτω επιφάνεια των φυλλαρίων φέρει σε δύο σειρές παράλληλες προς τη μεσαία νεύρωση, νεφροειδείς σωρούς, που περιέχουν τα σπόρια. Οι ρίζες της φτέρης περιέχουν αίθέριο έλαιο, που θεωρείται σπουδαίο ταινιοκτόνο φάρμακο. Η συλλογή των ριζών γίνεται κατά το τέλος του θέρους ή αρχές του φθινοπώρου. Θεραπευτική χρήση : Αμοιβάδωση, ταινίες.

99. Χαμολεύκα. Φυτό κοινότατο με διάφορες ονομασίες, όπως βήχιο, χαμολεύκα, γλυκομάνια κ.ά. Ο Διοσκουρίδης το ονομάζει βήχιον ή «χαμαιλεύκη». Είναι πολυετές φυτό πόα, ύψους 0,10 - 0,20 μ. Ο βλαστός του είναι όρθιος και φέρει όλο το μήκος του λέπια και χνούδι βαμβακώδες. Τα φύλλα του είναι μακρύμισχα, δισκοειδή, πολυγωνικά, οδοντωτά. Η επάνω επιφάνεια τους είναι πράσινη, ενώ η κάτω φέρει λευκό ή γκρίζο πυκνό χνούδι. Τα άνθη είναι κίτρινα και εμφανίζονται πρίν από την έκπτυξη των φύλλων. Στη θεραπευτική χρησιμοποιείται σαν αποχρεμπτικό, αντισπασμωδικό και εξωτερικώς μαλακτικό. Όλα τα μέρη του φυτού είναι φαρμακευτικά και συλλέγονται το καλοκαίρι : Θεραπευτική χρήση : Άσθμα, βήχας, βροχίτιδα, πλευρίτιδα, πνευμονία.

100. Χαμομήλι. Φυτό κοινότατο στην Ελλάδα με τα γνωστά ονόματα χαμόμηλο, μαρτολούλουδο, λουλούδι του Αγίου Γεωργίου κ.ά (Ο Γαληνός το αναφέρει χαμαίμηλον). Είναι φυτό ετήσιο με το χαρακτηριστικό λεπτό άρωμα. Ο βλαστός του είναι πολύκλαδος και τα φύλλα πτεροσχιδή. Τα άνθη του είναι κιτρινόλευκα και εμφανίζονται κατά τα μέσα της ανοίξεως. Είναι φυτό «θαύμα» με πλούσιες φαρμακευτικές ιδιότητες, αντισπασμωδικές, στομαχικές, απολυμαντικές, καταπραϋντικές, διουρητικές, αντιπυρετικές κ.λ.π. Πολύτιμο επίσης είναι και το αιθέριο έλαιο, που παραλαμβάνεται από τα άνθη του. Θεραπευτική χρήση : Έλκος στομάχου – δωδεκαδακτύλου, γρίππη, αθρίτιδα, δυσμηνόρροια, κριθαράκι, παχυσαρκία, τέτανος, υστερία κ.λ.π.

101. Χελιδόνιο. Πολυετές φυτό, ύψους 0,30 – 0,80 μέτρα, με βλαστό όρθιο, τριχωτό, φυλλά πτεροσχιδή, γαλαζωπά στην κάτω επιφάνεια και άνθη μικρά κίτρινα, εμφανιζόμενα το φθινόπωρο. Η ονομασία του προέρχεται από την λέξη «χελιδών», επειδη η εμφάνισή του την άνοιξη, συμπίπτει με την εμφάνιση των χελιδονιών (Χελιδόνιον το αναφέρει και ο Διοσκουρίδης). Είναι πολύ παλαιό φάρμακο για τις παθήσεις των ματιών. Όλα τα μέρη του φυτού είναι δηλητηριώδη λόγω των αλκαλοειδών ουσιών που περιέχουν (χελιδονίνη, χελιδερυθρίνη, χελιδονοξανθίνη). Στις ουσίες αυτές οφείλονται και οι πολύτιμες φαρμακευτικές του ιδιότητες.

ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΗ:
Η Βιοποικιλότητα σε ολόκληρη την οροσειρά της Πίνδου μέχρι τον Τυμφρηστό, την Οξυά και την Οίτη, είναι η πιο πλούσια της Ευρώπης. Τα παραπάνω αναφερόμενα βότανα (αυτοφυόμενα στις Παρυφές τουΤυμφρηστού), τα οποία είναι καταγεγραμμένα και από το Μουσείο Φυσικής Ιστορίας που λειτουργεί στο Μοναστήρι του Οσίου Αγάθωνος στην Υπάτη, είναι ενδεικτικά. Υπάρχουν ακόμα δεκάδες σπάνια φυτά - βότανα, που οι κάτοικοι της περιοχής τα χρησιμοποιούν για θεραπευτική χρήση. Δεν τα αναφέρω επειδή αυτά δεν είναι καταγεγραμμένα στο Μουσείο Φυσικής Ιστορίας. Θα πρέπει όμως ειδικοί επιστήμονες βοτανολόγοι, να εξετάσουν τα βότανα αυτά και αν πράγματι έχουν Θεραπευτικές ιδιότητες, να τα καταγράψουν στον κατάλογο των Βοτάνων, για την προστασία, την διατήρηση και κατάλληλη ανάδειξή τους.
[Η αυτοφυής χλωρίδα και άγρια πανίδα, «Στις Παρυφές του Τυμφρηστού», είναι στοιχεία της Φυσικής Πολιτιστικής μας κληρονομιάς και δεν πρέπει να επιτρέψουμε να εξαφανισθούν. Άλωστε το Σύνταγμα (άρθρο 24), ορίζει ως βασική υποχρέωση του κράτους την προστασία του φυσικού και πολιτιστικού περιβάλλοντος της χώρας, καθώς και την υποχρέωση λήψης «ιδιαίτερων προληπτικών και κατασταλτικών μέτρων για την διαφυλαξή τους»].


Έρευνα - Επιμέλεια κειμένου : ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΣ  Ν. ΠΑΠΑΝΑΓΙΩΤΟΥ