ΑΜΕΡΙΚΗ
ΔΥΟ ΥΜΝΟΙ
Στον Don Eduardo Santos
I
ΗΛΙΟΣ ΤΩΝ ΤΡΟΠΙΚΩΝ
Ήλιε των Ίνκας, ήλιε των Μάγιας,
ώριμε ήλιε αμερικάνε,
ήλιε που οι Μάγιας και οι Κιτσές
λάτρεψαν κι αναγνώρισαν,
κι αυτός όπου οι παλιοί Αϊμάραςi
ψήθηκαν σαν το κεχριμπάρι.
Κόκκινε φασιανέ σαν ανατέλλεις
κι όταν μεσουρανείς, φασιανέ λευκέ,
ήλιε στιγματιστή και ήλιε ζωγράφε
κάστας ανθρώπου και κάστας λιόπαρδου.
Ήλιε βουνών και πεδιάδων,
των ισιωμάτων και της αβύσσου,
Ραφαήλ της δικής μας πορείας,
χρυσό λαγωνικό των βημάτων μας,
σε κάθε γη και κάθε θάλασσα
παρασύνθημα των αδελφών μου.
Αν χαθούμε ας μας αναζητήσουν
μες σε πυρπολημένους βάλτους,
εκεί που υπάρχει το ψωμόδεντρο
και υποφέρει το δέντρο του μπάλσαμο.ii
i Incas, Mayas, Quichés, Aimaras: Φυλές Ιθαγενών του Μεξικού και της νότιας Αμερικής.
ii Δέντρο του Περού.
Ήλιε του Κούσκο, λευκέ στην Πούνα,i
Ήλιε του Μεξικού χρυσό τραγούδι,
χρυσό τραγούδι του Μαγιάμπ,ii
ακοινώνητο καλαμπόκι της φωτιάς,
που γι’ αυτό κλαίνε τα λαρύγγια
προτεταμένα στο προσφάι σου·
τρέχοντας πας μες στ’ αυστηρά γαλάζια
ή μες στους χριστοχριστιανούς,
λευκό ελάφι ή κόκκινο, που πάντα
πάει πληγωμένο, ποτέ κυνηγημένο…
Ήλιε των Άνδεων, αριθμέ δικέ μας,
θεατή των ανθρώπων της Αμερικής,
τσοπάνη φλογερέ φλογερού ποιμνίου,
γης φλεγόμενης μέσα στο θαύμα της,
που ούτε λιώνει ούτε μας λιώνει,
που δεν καταβροχθίζει ούτε καταβροχθίζεται·
κετσάλiii φλεγόμενο, ασπρισμένο
που γεννάει και τρέφει μαγικούς κόσμους·
έκπληκτη φλόγα αποσβολωμένη μες σε άσπρες στράτες
σουρτάρα κοπαδιού υπνωτισμένων λιάμας…iv
Ρίζα του ουρανού, θεραπευτή
των λογχισμένων Ινδιάνων·
άγιο χέρι εσύ όταν τους σώζεις,
αγάπη άγια όταν τους σκοτώνεις.
i Puna: Στεγνό και κρύο οροπέδιο των Άνδεων μεταξύ 3.000 και 5.000 μ. υψόμετρο.
ii Mayab: Ιθαγενές όνομα του Γιουκατάν.
iii Quetsal: Αναρριχητικό πουλί της Αμερικής με ιδιαίτερα απαλό και ωραίο φτέρωμα. Απεικονίζεται στον θυρεό της Γουατεμάλας.
iv Λιάμα: Ένα από τα τέσσερα είδη προβατοκάμηλων των Άνδεων.
Κετσαλκόατλ,i πατέρα τελετών
της φυλής των αμυγδαλωτών ματιών,
είσαι ο τριβέας των λουλακιών,
ο υφαντής του απλοϊκού μπαμπακιού·
σαϊτιάζεις τα ινδιάνικα αργαλειά
σε τρελά κολίβρια και προσφέρεις
τους κακοζωγραφισμένους μαιάνδρους
στον γυναικόκοσμο του Τακάμπαρο.ii
Πουλί του Ροκ που κλωσάει
Δυο αχαλίνωτες ανατολές.
Φτάνεις ελεήμων και απόλυτος
με τρόπο που δεν έφτασαν οι θεοί,
σμάρι λευκά πετροπερίστερα,
μάνα που πέφτει χωρίς να μας λυγίσει.
Δεν ξέρουμε τι είναι αυτό που κάναμε
για να ζούμε έτσι μεταμορφωμένοι.
Σε ηλιακές φυλές οι Βιρακότσα,iii
οι δικοί μας εξομολογήθηκαν
και περιμαζέψαμε τα σώματά τους
σε απανθρακωμένη Θεία Ευχαριστία.
Τη φλόγα σου εμπιστεύτηκα στους δικούς μου,
σε σωρούς από πλαγιαστή χόβολη.
Πάνω σε δέρμα σαλαμάνδρας
κοιμούνται και ονειρεύονται τα άγια σώματά τους.
Ή περπατάνε ενάντια στο λυκόφωτο,
φλεγόμενοι όπως σπαρτά,
ζαφορές πάνω στη δύση
μισοί Αδάμ, μισοί τοπάζια…
i Quetzalcóatl: Θεότητα των αρχαίων Μεξικανών που λάτρευαν οι Τολκέτας.
ii Tacámparo: Πόλη του Μεξικού στην επαρχία του Μιτσοκάν.
iii Viracocha: Θεότητα των αρχαίων Περουβιανών. Πατέρας όλων των ανθρώπων.
Γυμνή κοίτα με κι αναγνώρισέ με,
Αν δεν με είδες για σαράντα χρόνια,
με την Πυραμίδα του ονόματός σου,i
με τους κισσούς και με τα μάνγκος,
με τα φλαμίνγκο της αυγής
και τους ιριδισμούς της σαύρας.
Σαν το μαγκέι και σαν τη γιούκα,ii
σαν τον κουβά του Περουβιάνου,
όπως την κούπα του Ουρουαπάν,
σαν τη χιλιόχρονη φλογέρα-κένα,
επιστρέφω σ’ εσένα, παραδίνομαι,
ανοίγομαι σ’ εσένα, σ’ εσένα λούζομαι!
Πάρε με όπως αυτούς τους πήρες,
πόρο με πόρο, τσαμπί με το τσαμπί,
και βάλε με να ζήσω ανάμεσά τους,
εκστατική μέσα στην έκστασή σου.
Πάτησα τους ξένους χαλαζίες,
έφαγα τα μισθοφορικά τους φρούτα·
σε άγριο τραπέζι και κουφό ποτήρι
ήπια υδρομέλια που ήταν άτονα·
δεήθηκα τις προσευχές των ετοιμοθανάτων,
τραγούδησα ύμνους βαρβάρων
και κοιμήθηκα εκεί όπου τα Ζώδια
είναι δράκοντες ρημαγμένοι και νεκροί.
i Η πυραμίδα του Ήλιου στο Μεξικό.
ii Maguey, yuca: Φρούτο και είδος πατάτας.
Σου επιστρέφω τους μεγαλύτερους
τρόπους και τον μπόγο που με σήκωσαν.
Πότισέ με με κόκκινο ποτιστικό νερό·
δος μου ξανά το βράσιμο του ζουμιού σου.
Άσπρισέ με ή σκοτείνιασέ με
στις αλισίβες και στις καυστικές ποτάσες σου.
Κάψε μου εσύ τους κουτούς φόβους,
Στέγνωσέ μου λάσπες, ανέμισε αυταπάτες·
ψήσε μου ομιλία, κάψε μου μάτια,
φλόγισε στόμα, ανάσα και τραγούδι,
καθάρισε ακοή, πλύνε μου θέες,
εξάγνισέ μου αφή και χέρια!
Κάνε μου τα αίματα και τα γάλατα,
τα μεδούλια και τα κλάματα.
Τους ιδρώτες και τις πληγές μου,
στέγνωσέ μου στους ώμους και στα πλευρά.
Και ξανά βάλε με ενσωμάτωσέ με
ολόκληρη στις χορωδίες που σε χορέψαν:
τις μαγικές τις χορωδίες, νανουρισμένες
πάνω από το Παλένκε και το Τιγουανάκο.i
Άνθρωποι Κέτσουα και άνθρωποι Μάγιας
σου ορκιζόμαστε αυτό που ορκιζόμαστε.
Από σένα κυλήσαμε κατά το Χρόνο
και θ’ ανεβούμε στα γόνατά σου·
από σένα πέσαμε σε σβώλους χρυσαφιού,
σ’ ένα κομματιασμένο χρυσό δέρας,
και σ’ εσένα θα μπούμε σε όρθια στάση
κατά που προφήτεψαν οι μάγοι Ίνκας.
i Palenque, Tihuanaco: Κατάλοιπα πόλεων των Μάγιας, που είναι διάσημες για τα προϊνκαϊκά τους ερείπια. Η πρώτη βρίσκεται στην επαρχία Τσιάπας του Μεξικού και η δεύτερη στη Βολιβία, νότια της λίμνης Τιτικάκα.
Όπως τσαμπιά στο πατητήρι
θα ξανάρθουμε αυτοί που κατεβήκαμε,
όπως κοπάδι χρυσό ψαριών που φτάνει
συγχυσμένο στην επιφάνεια της θάλασσας
και στο σφύριγμα του καλέσματος
καταφθάνουν οι πελώριες ανακόντες!
ΜΤΦΡ. : ΡΗΓΑΣ ΚΑΠΠΑΤΟΣ
ΜΤΦΡ. : ΡΗΓΑΣ ΚΑΠΠΑΤΟΣ
A M E R I C A
DOS HIMNOS
A don Eduardo Santos
I
SOL DEL TROPICO
Sol de los Incas, sol de los Mayas,
maduro sol americano,
sol en que mayas y quiches
reconocieron y adoraron,
y en el que viejos aimaráes
como el ámbar fueron quemados.
Faisán rojo cuando levantas
y cuando medias, faisán blanco,
sol pintador y tatuador
de casta de hombre y de leopardo.
Sol de montañas y de valles,
de los abismos y los llanos,
Rafael de las marchas nuestras,
lebrel de oro de nuestros pasos,
por toda tierra y todo mar
santo y seña de mis hermanos.
Si nos perdemos, que nos busquen
en unos limos abrasados,
donde existe el árbol del pan
y padece el árbol del bálsamo.
Sol del Cuzco, blanco en la puna,
Sol de México canto dorado,
canto rodado sobre el Mayab,
maíz de fuego no comulgado,
por el que gimen las gargantas
levantadas a tu viático;
corriendo vas por los azules
estrictos o jesucristianos,
ciervo blanco o enrojecido,
siempre herido, nunca cazado…
Sol de los Andes, cifra nuestra,
veedor de hombres americanos,
pastor ardiendo de grey ardiendo
y tierra ardiendo en su milagro,
que ni se funde ni nos funde,
que no devora ni es devorado;
quetzal de fuego emblanquecido
que cría y nutre pueblos mágicos;
llama pasmado en rutas blancas
guiando llamas alucinados…
Raíz del cielo, curador
De los indios alanceados;
brazo santo cuando los salvas,
cuando los matas, amor santo.
Quetzalcóatl, padre de oficios
de la casta de ojo almendrado,
el moledor de los añiles,
el tejedor de algodón cándido;
los telares indios enhebras
con colibríes alocados
y das las grecas pintureadas
al mujerío de Tacámbaro.
¡Pájaro Roc, plumón que empolla
dos orientes desenfrenados!
Llegas piadoso y absoluto
según los dioses no llegaron,
tórtolas blancas en bandada,
maná que baja sin doblarnos.
No sabemos qué es lo que hicimos
para vivir transfigurados.
En especies solares nuestros
Viracochas se confesaron,
y sus cuerpos los recogimos
en sacramento calcinado.
A tu llama fié a los míos,
en parva de ascuas acostados.
Sobre tendal de salamandras
duermen y sueñan sus cuerpos santos.
O caminan contra el crepúsculo,
encendidos como retamos,
azafranes sobre el poniente,
medio Adanes, medio topacios…
Desnuda mírame y reconóceme,
si no me viste en cuarenta años,
con Pirámide de tu nombre,
con pitahayas y con mangos,
con los flamencos de la aurora
y los lagartos tornasolados.
¡Como el maguey, como la yuca,
como el cántaro del peruano,
como la jícara de Uruapan,
como la quena de mil años,
a ti me vuelvo, a ti me entrego,
en ti me abro, en ti me baño!
Tómame como los tomaste,
el poro al poro, el gajo al gajo,
y ponme entre ellos a vivir,
pasmada dentro de tu pasmo.
Pisé los cuarzos extranjeros,
comí sus frutos mercenarios;
en mesa dura y vaso sordo
bebí hidromieles que eran lánguidos;
recé oraciones mortecinas
y me canté los himnos bárbaros,
y dormí donde son dragones
rotos y muertos los Zodíacos.
Te devuelvo por mis mayores
formas y bulto en que me alzaron.
Riégame asi con rojo riego;
dame el hervir vuelta tu caldo.
Emblanquéceme u oscuréceme
en tus lejías y tus cáusticos.
¡Quémame tú los torpes miedos,
sécame lodos, avienta engaños;
tuéstame habla, árdeme ojos,
sollama boca, resuello y canto,
límpiame oídos, lávame vistas,
purifica manos y tactos!
Hazme las sangres, y las leches,
y los tuétanos, y los llantos.
Mis sudores y mis heridas
sécame en lomos y en costados.
Y otra vez íntegra incorpórame
a los coros que te danzaron:
los coros mágicos, mecidos
sobre Palenque y Tiahuanaco.
Gentes quechuas y gentes mayas,
te juramos lo que jurábamos.
De ti rodamos hacia el Tiempo
y subiremos a tu regazo;
de ti caímos en grumos de oro,
en vellón de oro desgajado,
y a ti entraremos rectamente
según dijeron Incas Magos.
¡Como racimos al lagar
volveremos los que bajamos,
como el cardumen de oro sube
a flor de mar arrebatado
y van las grandes anacondas